Małopolska

Małopolska (łac. Polonia Minor) – kraina historyczna Polski, obejmująca południowo-wschodnią część kraju, w górnym i częściowo środkowym dorzeczu Wisły oraz w dorzeczu górnej Warty.

Stolicą regionu jest Kraków.

Małopolska przed rozbiorami złożona była z:

• województwa krakowskiego
• województwa sandomierskiego
• województwa lubelskiego
• Księstwa Siewierskiego
• starostwa spiskiego

Województwa te powstały w miejsce wcześniej istniejących ziem: krakowskiej, sandomierskiej i lubelskiej.

Do najważniejszych miast historycznej Małopolski należą: Kraków, Sandomierz i Lublin (stolice ziem oraz przedrozbiorowych województw), Częstochowa, Sosnowiec, Dąbrowa Górnicza, Jaworzno, Będzin, Olkusz, Zawiercie, Myszków, Czeladź, Radom, Biała (wschodnia część Bielska-Białej), Nowy Targ, Kazimierz Dolny, Kielce, Stalowa Wola, Tarnów, Ostrowiec Świętokrzyski, Dębica, Nowy Sącz, Tarnobrzeg, Myślenice, Wieliczka, Bochnia, Siedlce, Żywiec i Jasło.

Małopolska w latach 1333-1370

Województwo Śląskie z podziałem na ziemie śląskie i małopolskie

Województwo Śląskie z podziałem na ziemie śląskie i małopolskie

Małopolska. Autor mapy podstawowej http://pl.wikipedia.org/wiki/Wikipedysta:Poznaniak/Galeria

Regiony historyczne w Małopolsce

W zachodniej Małopolsce wyróżniamy następujące regiony :

• Żywiecczyzna
• Podbeskidzie
• Zagłębię Dąbrowskie
• Księstwo Oświęcimskie
• Księstwo Zatorskie
• Ziemia Chrzanowska
• Ziemia Krakowska
• Księstwo Siewierskie
• Galicja

Geografia Małopolski

Północna część Małopolski położona jest na Wzniesieniach Południowomazowieckich oraz na Nizinie Południowopodlaskiej. Małopolska w środkowej części położona jest na Wyżynach Polskich. Obejmuje Wyżynę Śląsko-Krakowską, Wyżynę Małopolską i Wyżynę Lubelsko-Lwowską. Południową część Małopolski zajmuje: Podkarpacie Północne , Zewnętrzne Karpaty Zachodnie oraz Centralne Karpaty Zachodnie.

Wody

Prawie cały region znajduje się w dorzeczu Wisły, tylko niewielkie zachodnie i południowe krańce znajdują się w dorzeczu Odry i Dunaju. Największe Rzeki przepływające przez Małopolskę to : Wisła,Warta, San, Pilica, Dunajec, Raba.

Małopolska w okresie panowania pierwszych Piastów

[Artykuł w trakcie edycji]

ARTYKUŁ NA WIKIPEDIA.ORG: Małopolska

Pod koniec X wieku,teren Małopolski, Polanie wcielili do swego państwa (według jednej z teorii, w wyniku wojny polsko – czeskiej w 989[10]). Utworzono wtedy dwie prowincje: krakowską oraz sandomierską. Co najmniej od 1000 roku w Krakowie znajdowała się siedziba biskupstwa, która obejmowała znaczną część regionu. Pierwszym biskupem diecezji krakowskiej, wymienionym w najstarszym "Katalogu biskupów krakowskich" był Niemiec, Poppo. Za panowania Kazimierza Odnowiciela miasto stało się główną siedzibą książęcą.W 1013 Bolesław Chrobry wydziela ziemie krakowską z Krakowem synowi Mieszkowi II Lambertowi. W 1040 roku Kraków staje się stolicą Polski – Małopolska staje się główną dzielnicą Polski.Zabójstwo biskupa krakowskiego Stanislawa ze Szczepanowa dokonane przez nasłanych przez Bolesława Śmiałego siepaczy.na krakowskiej Skałce, w wyniku zamachu, zginął święty Stanisław ze Szczepanowa, biskup Krakowa. Niektóre źródła podają, że biskup został zabity podczas mszy przy ołtarzu osobiście przez króla Bolesława. Podobno, by strzec poćwiartowanego ciała, zleciały się białe orły i trzymały wartę aż do chwili cudownego zrośnięcia się członków - por 17 IX 1253 W 1125 roku zanotowano pierwsze wzmianki o Bytomiu i Tarnowie.W I poł. XII wieku na Łysej Górze założony zostaje przez Bolesława Krzywoustego klasztor , początkowo p.w. Świętej Trójcy, od w. XV p.w. Świętego Krzyża. W 1138 na mocy ustawy sukcesyjnej Bolesława Krzywoustego kraj został podzielony na dzielnice, a seniorem z władzą zwierzchnią został najstarszy syn, Władysław II Wygnaniec. Ziemia Krakowska i Ziemia Sandomierska stały się główną częścią dzielnicy senioralnej. Kraków stał się siedzibą seniora.

Małopolska w okresie rozbicia dzielnicowego

Pierwszym władcą krakowskim i sandomierskim był syn Bolesława III Krzywoustego, Władysław II. Rządy księcia w Małopolsce trwały do 1146 roku , kiedy to w wyniku licznych konfliktów z młodszymi braćmi uciekł do Niemiec .Juniorzy pozbywszy się starszego brata na nowo podzieli kraj. Śląsk i ziemię krakowską zajął Bolesław, wschodnią Wielkopolskę Mieszko III, zaś sandomierskie młodszy Henryk (bez przydziału pozostał nieletni Kazimierz). W 1177 w Małopolsce wybuchł bunt możnowładztwa przeciwko Mieszkowi III Staremu. Mieszko Stary został wygnany z kraju.W tym też okresie z Ziemi Krakowskiej pod władznie księcia raciborskiego Mieszka Plątonogiego przychodzi Bytom, Oświęcim , Zator i Siewierz oraz okoliczne ziemie. Ziemia bytomska w momencie przejęcia przez Mieszka Plątonogiego została – trwale – odłączona od Małopolski i przyłączona do Śląska. Pozostałe grody w XV wieku powróciły pod władanie Królów Polski w obszar Ziemi Krakowskiej.

W okresie rozbicia dzielnicowego Kraków był siedzibą księcia seniora, z czasem jednak książęta krakowscy stracili faktyczne zwierzchnictwo nad innymi władcami piastowskimi. W 1241 region został zniszczony podczas najazdu tatarskiego. Pierwsza wyprawa zwiadowcza miała miejsce w lutym 1241 roku, wtedy to Tatarzy zdobyli Lublin i Sandomierz, jednak po starciach z rycerstwem krakowskim pod Turskiem powrócili na Ruś.

W marcu 1241 roku ruszyła główna wyprawa. Oddziały wysłany przeciwko Polsce przekroczył w paru miejscach granicę i ponownie, po krótkim oblężeniu, zdobył Sandomierz. Następnie siły mongolskie podzieliły się na dwie części i rozpoczęły pustoszenie ziem polskich. Oddział kierujący się do Małopolski rozbił rycerstwo sandomierskie i krakowskie w bitwie pod Chmielnikiem 18 marca 1241 roku, po czym zajął opuszczony przez mieszkańców Kraków. Stamtąd pośpieszył na Śląsk gdzie 9 kwietnia 1241 roku pod Legnicą gdzie książę Henryk Pobożny zgromadził znaczne siły rycerstwa polskiego. Książę Henryk Pobożny poniósł śmierć na polu bitwy. Zwycięskie oddziały Mongołów odstąpiły od oblężenia Legnicy i przez Bramę Morawską ruszyły na Czechy i dalej w kierunku Węgier. Skutkiem pierwszego najazdu tatarskiego na ziemie małopolskie były straty materialne i ludnościowe. Ważnym następstwem politycznym wypraw mongolskich był rozpad monarchii Henryków śląskich, którzy podejmowali próby zjednoczenia kraju i przezwyciężenia rozbicia dzielnicowego. Rządy henrykowskie w Małopolsce, mimo poparcia miejscowego rycerstwa , przetrwały tylko kilka miesięcy.Następnie tron krakowski został przejęty przez Konrada mazowieckiego

Powołanie na tron krakowski Kazimierza II Sprawiedliwego, najmłodszego syna Bolesława III Krzywoustego, który łamiąc postanowienia senioratu zalegalizował swe rządy na zjeździe w Łęczycy. 25 maja 1243 roku Małopolanie pobili pod Suchodołem upominającego się o Kraków Konrada mazowieckiego. Władzę nad Małopolską objął syn Leszka Białego, Bolesław Wstydliwy. W 1259 roku miał miejsce drugi najazd tatarski, pod wodzą chana Burondy, na Polskę. Książę Bolesław V Wstydliwy schronił się na Węgrzech przed najeźdźcami. Walki trwają do 1260 roku. W 1279 roku po śmierci Bolesława Wstydliwego rządy w Krakowie objął Leszek Czarny.Książę prowadził wojny z książętami ruskim , Jaćwięgami , Litwinami ,Tatarami . W 1282 roku Litwini poprzez Lasy Łukowskie wtargnęli do ziemi sandomierskiej paląc i łupiąc. Na drodze najeźdźcy pod wsią Rowiny stanęły wojska małopolskie pod dowództwem księcia Leszka Czarnego. Książę krakowski wygrał bitwę stosując skutecznie manewr pozorowanej ucieczki, czym potwierdził swoje nieprzeciętne zdolności dowódcze na polu walki. Władcy Krakowa w Okresie rozbicia dzielnicowego

• Władysław II Wygnaniec 1138-46
• Bolesław IV Kędzierzawy 1146-73
• Mieszko III Stary 1173-77
• Kazimierz II Sprawiedliwy 1177-91
• Mieszko III Stary 1191
• Kazimierz II Sprawiedliwy 1191–1194
• Leszek Biały 1194–1195
• Mieszko III Stary 1195
• Leszek Biały 1195–1199
• Mieszko III Stary 1199–1202
• Władysław III Laskonogi 1202 lub 1202–1206
• Leszek Biały 1202-10
• Władysław III Laskonogi 1202, 1228
• Mieszko I Plątonogi 1210-11
• Leszek Biały 1211–1227
• Władysław III Laskonogi 1227–1228
• Henryk I Brodaty 1228–1229
• Konrad I mazowiecki 1229–1230
• Władysław III Laskonogi 1230
• Konrad I mazowiecki 1230–1232
• Henryk I Brodaty 1232–1238
• Henryk II Pobożny 1238–1241
• Bolesław V Rogatka 1241
• Konrad I mazowiecki 1241–1243
• Bolesław V Wstydliwy 1243–1279
• Leszek Czarny 1279–1288
• Henryk IV Prawy 1288–1290
• Przemysł II 1290–1291
• Władysław I Łokietek 1291
• Wacław II 1291–1305
• Przemysł II 1295–1296[2]
• Wacław III 1305–1306
• Władysław I Łokietek 1306–1333

Panowanie Przemyślidów i ostatnich Piastów

Od 1291 roku władcą Ziemi Krakowskiej zostaje król czeski Wacław II a w 1305 roku Wacław III z rodu Przemyslidów. Śmierć ostatniego Przemyślidy na tronie czeskim sprawiła, że w Krakowie odbył się wiec rycerstwa, który zaowocował oficjalnym zaproszeniem Łokietka do objęcia władzy. Uroczysty wjazd do stolicy Małopolski nastąpił 1 września 1306 i został połączony z wydaniem przywileju dla miasta oraz dla dotychczasowego czołowego zwolennika rządów czeskich biskupa krakowskiego Jana Muskaty.W latach 1312-1317 w zachodniej Małopolsce powstało niezależne księstwo oświęcimskie, którego władcą był książę Władysław. W 1327 roku księstwo zostało uzależnione od Czech na ponad wiek. W 1320 w katedrze wawelskiej miała miejsce koronacja Władysława Łokietka, kończąca symbolicznie okres rozbicia dzielnicowego.20 stycznia 1320 w katedrze wawelskiej arcybiskup gnieźnieński Janisław koronował Władysława Łokietka na króla Polski. Miejsce koronacji, Kraków zamiast Gniezna, wybrane zostało najprawdopodobniej w wyniku nacisków ze strony kurii papieskiej, pragnącej uniknięcia konfliktu z Janem Luksemburskim, który również rościł sobie prawa do korony[25]. Dokonanie obrzędu koronacji w Krakowie spowodowało jednak kwestionowanie przez Luksemburga jej legalności. W związku z dzierżeniem tytułu króla Polski przez Jana Luksemburskiego, na arenie międzynarodowej Łokietek był uważany za króla Krakowa, nie zaś całego kraju. Odtąd, aż do 1734, Kraków był miejscem koronacji królów Polski.Jan Luksemburski używał tytułu króla Polski w swej oficjalnej tytulaturze, jednak jak wynika z późniejszych źródeł, swoje pretensje ograniczał do dawnego królestwa Przemysła II (czyli Wielkopolski i Pomorza Gdańskiego), bo koronacja Władysława Łokietka zdaniem ówczesnych formalnie nie naruszała w niczym jego praw. Jan Luksemburski dopiero w początkach 1327 r. postanowił upomnieć się o polskie dziedzictwo Wacława II, do którego miał powszechnie respektowane tytuły prawne, pomimo dość słabych praw do niego swojego poprzednika. Zajęty wewnętrznymi konfliktami w Czechach i zaangażowany w spory w Niemczech, nie mógł zapobiec koronacji Łokietka w Krakowie w 1320 roku. Znając upór Łokietka władca czeski wiedział, że może odzyskać Wielkopolskę i Pomorze jedynie na drodze zbrojnej, a do niej mogło dojść dopiero po odpowiednim dyplomatycznym przygotowaniu. Działania Łokietka przeciwko Brandenburgii, skierowane przeciwko czeskiemu sojusznikowi Ludwikowi Wittelsbachowi, umocniła jednak sojusz luksembursko-bawarski. Król Czech mógł w tej sytuacji liczyć na wsparcie cesarza. Innym problemem, który musiał rozwiązać Jan było stanowisko węgierskich Andegawenów, którzy wspierali Łokietka. Prowadził więc rokowania z dworem węgierskim na temat małżeństwa swej córki Anny z Władysławem, synem króla węgierskiego Karola Roberta. Zakończyły się one 13 lutego 1327 r. zawarciem układu tyrnawskiego. Dokument traktatowy nie wymieniał Władysława Łokietka jako sojusznika węgierskiego i król czeski mógł uznać to za sukces swej dyplomacji oraz odczytać jako pozostawienie mu przez Andegawenów swobody działania w Polsce. Równocześnie z pertraktacjami z dworem węgierskim przygotowywał się do wyprawy na państwo Łokietka nakładając na poddanych nowe podatki na wystawienie wojska, z którym miał ruszyć na Polskę.

Wyprawa wojsk czeskich zatrzymała się dopiero u bram Krakowa i tylko skuteczna interwencja dyplomatyczna Węgier, w których interesie nie leżała likwidacja królestwa Władysława Łokietka, uratowała je przed całkowitą katastrofą i uzależnieniem od Czech. Jan Luksemburski odstąpił od oblężenia i powrócił przez Śląsk do Czech[1]. W 1333 umiera Władysław Łokietek. Pogrzeb króla odbyty w Krakowie umacnia rolę miasta jako metropolii monarszej. W tym też roku rozpoczyna się panowanie Kazimierza Wielkiego. W XIV wieku na przedmieściach Krakowa powstały dwa kolejne miasta: na południu Kazimierz (1335) i na północy Kleparz (1366). w 1350 roku w czasie wojny o Księstwo Halicko-Włodzimierskie łupieżcze najazdy Litwinów dosięgnęły ziemi łęczyckiej, a późniejsza o kilka miesięcy wyprawa na Ruś dotarła do Lwowa i Halicza, a także spustoszyła ziemie sandomierską, i łukowską. Za panowania Kazimierza Wielkiego powstaje wielki system obronny warowni królewskich zabezpieczających zachodnią granicę państwa od strony Śląska.W 1364 roku, z inicjatywy Kazimierza III Wielkiego,powstaje Akademia Krakowska

Małopolska w okresie panowania Andegawenów

Na mocy szeregu postanowień Ludwik i jego potomkowie zyskiwali prawa do tronu polskiego po śmierci Kazimierza, gdyby ten nie miał męskiego potomka. 24 stycznia 1355 wydano też w tej sprawie tzw. przywilej budziński, na mocy którego możnowładztwo małopolskie potwierdziło prawa Ludwika do korony polskiej, a ten w zamian potwierdził wszystkie dotychczasowe przywileje.

Po śmierci Kazimierza Wielkiego (5 listopada 1370) Ludwik przybył do Krakowa i 17 listopada w katedrze wawelskiej został koronowany przez arcybiskupa gnieźnieńskiego Jarosława Bogorię na króla Polski. Zawiązano więc wówczas unię personalną pomiędzy oboma królestwami. Po objeździe kraju wrócił on na Węgry, a władzę powierzył regentom, m.in. Elżbiecie Łokietkównie i Sędziwojowi Pałuce.

Jako król Polski Ludwik w 1372 zrzekł się praw do Śląska, co zapewniło mu dobre stosunki z Czechami. 17 września 1374 wydał on dla szlachty polskiej przywilej koszycki. Na jego mocy w Polsce dziedziczyć mogła jedna z jego córek, a szlachta zwolniona została m.in. z podatku gruntowego poza 2 groszami z łana. W 1381 przywilej ten został rozszerzony również na duchowieństwo (przy poradlnym wynoszącym 4 grosze z łana).

Po śmierci Ludwika na zjeździe w Radomsku obrano Jadwigę Andegaweńską królem Polski. Jesienią 1384 przybyła z Węgier do Polski.

16 października tego roku w Krakowie została koronowana przez arcybiskupa gnieźnieńskiego Bodzantę na króla Polski. Wobec jej małoletności ster rządów w państwie dzierżyli możnowładcy małopolscy, pozostający w kontakcie z jej matką Elżbietą Bośniaczką, jednakże nie powołano regenta, ponieważ, jak pisze Jan Długosz, wszystko co mówiła lub czyniła znamionowało sędziwego wieku powagę.

Małopolska za pierwszych Jagiellonów

11 stycznia 1386 w Wołkowysku panowie polscy oznajmili Jagielle, że Jadwiga zgodziła się zostać jego żoną. Królowa odwołała publicznie swoje sponsalia z Wilhelmem. Jagiełło przybył do Krakowa, gdzie 15 lutego 1386 przyjął chrzest. 18 lutego Jadwiga i Jagiełło uroczyście zawarli związek małżeński w katedrze na Wawelu.

W śród ważnych decyzji pary królewskiej było odnowienie Uniwersytetu Krakowskiego. W XIX wieku nadano mu nazwę Jagielloński, by podkreślić jego związki z tą dynastią.

W 1445 r. nastąpił jego podział na księstwa: oświęcimskie, zatorskie i toszeckie. W 1457 książę Jan sprzedał księstwo oświęcimskie królowi polskiemu Kazimierzowi Jagiellończykowi, dzięki czemu Oświęcim znów wrócił do granic Polski.

W XIV wieku w ramach województwa sandomierskiego powstała ziemia lubelska, która w 1474 roku została z niego wydzielona (razem z ziemią łukowską) jako województwo.

I Rzeczpospolita

W czasach I Rzeczypospolitej za Małopolskę powszechnie uważano tereny ówczesnych województw krakowskiego, sandomierskiego i lubelskiego, co miało swoje źródło w kształtowaniu się krain historycznych za czasów Piastów i Jagiellonów. Tak była ona rozumiana wśród ówczesnej ludności Polski[4].

Ponadto utworzona została, jako jednostka administracyjna, prowincja Małopolska, która obejmowała również Podlasie, Ruś Czerwoną, Podole, Wołyń, Ukrainę. Nie należy jej jednak mylić z właściwą Małopolską jako regionem historycznym.

Na początek XVI w. przypada największy rozwój Krakowa. Kraków i Małopolska stają się centrum rozwoju renesansu w Polsce. W latach 1504 -1536 dokonano przebudowy zamku na Wawelu. Zamek Ogrodzieniec przebudowano w latach 1532-1547 a Pieskową Skałę przebudowany w latach 1542-1580. 10 kwietnia 1525 w Krakowie po wcześniejszym zawarciu traktatu między królem Zygmuntem I Starym a Albrechtem Hohenzollernem w dniu 8 kwietnia 1525 roku. W wyniku tego aktu Prusy Zakonne zostały przekształcone w Księstwo Pruskie jako lenno Polski. XVI wiek to okres największego rozkwitu Reformacji w Małopolsce. Pierwsze nabożeństwo reformowane odprawił Jakub Sylwiusz w 1550 w Pińczowie. W Krakowie działa prężny ośrodek humanistów kalwińskich. Szybko powstają zbory ewangelickie w dobrach magnackich, m.in.: Stadnickich, Szafrańców, Ossolińskich, Tarnowskich. Pierwszy synod protestancki odbywa się w 1554 w Słomnikach pod Krakowem.

1 lipca 1569 na sejmie w Lublinie zawarta została unia lubelska – umowa międzynarodowa Królestwa Polskiego z Wielkim Księstwem Litewskim. W 1609 roku król Zygmunt III Waza przeniósł stolicę Polski z Krakowa do Warszawy i tym samym przyczynił się do zahamowania rozwoju miasta oraz spadku jego znaczenia.

3 stycznia 1661 w Krakowie został wydany pierwszy egzemplarz[11] Merkuriusza Polskiego dzieje wszystkiego świata w sobie zamykający dla informacji pospolitej – najstarsza, polska, periodyczna gazeta. Nazwa pochodzi od rzymskiego boga Merkurego, patrona kupców. Wydawanie Merkuriusza zainicjowała królowa Ludwika Maria Gonzaga, żona Jana II Kazimierza[12]

w latach 1655–1660 pomiędzy Szwecją sprzymierzoną przejściowo z Brandenburgią, Siedmiogrodem i magnatem litewskim Januszem Radziwiłłem a Polską toczyła się II wojna północna. We wrześniu 1655 roku Jan Kazimierz król Polski przybywa do Małopolski gdzie 16 odbywa się przegrana bitwa pod Żarnowem. 19 września król przybywa do Krakowa . Następnie wyjeżdża do księstwo opolsko-raciborskiego .

W 1655 roku wojska szwedzkie zajęły po oblężeniu zdobyły Kraków oraz większość Małopolski.By uniemożliwić Janowi Kazimierzowi kontaktowanie się z krajem, szwedzkie wojska obsadziły granicę śląską. W ramach tej operacji miała miejsce próba zajęcia klasztoru na Jasnej Górze. 18 listopada korpus generała Müllera podszedł pod klasztor. W tym czasie rozgorzały walki powstańcze w Małopolsce i po przełomowym zwycięstwie 7 grudnia 1655 oddziałów chorągwi Gabriela Wojniłłowicza pod Krosnem i wzięciu do niewoli Szwedów i dowódcy zdradzieckich oddziałów płk. Aleksandra Prackiego, 13 grudnia oddziały chłopskie zajęły Nowy Sącz. Następnie Szwedzi utracili Białą i Oświęcim, a górnicy wieliccy wyswobodzili Wieliczkę. Szwedzi ustąpili z mniejszych miast Małopolski, z Krosna, z Nowego Sącza, Biecza Dukli, a 27 grudnia odstąpili od oblężenia Jasnej Góry. Niemal cała Małopolska wypowiedziała posłuszeństwo Karolowi X Gustawowi.

16 grudnia w Sokalu hetmani koronni wezwali naród do walki ze Szwedami. 29 grudnia zgromadzone przy nich polskie wojska zawiązały konfederację tyszowiecką. 31 grudnia konfederaci wydali uniwersał, w którym wezwali wszystkich do walki z najeźdźcą i powiadomili o powrocie króla do kraju. 1 kwietnia 1656 roku, w czasie potopu szwedzkiego, króla Jana II Kazimierza Wazę w katedrze Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny we Lwowie podczas mszy świętej odprawianej przez nuncjusza Pietro Vidoniego przed obrazem Matki Bożej Łaskawej złożył śluby lwowskie. Autorem tekstu ślubów lwowskich króla Jana Kazimierza był św. Andrzej Bobola. 25 sierpnia 1657 roku Jan Kazimierz odzyskał Kraków. W latach 1700–1716 – w związku z toczącą się tzw. III wojną północną, przez Małopolskę przeciągnęły oddziały szwedzkie, rosyjskie, saskie i polskie, niszcząc katastrofalnie cały region.

W roku 1767 w Małopolsce powstała pierwsza kopalnia węgla kamiennego w Szczakowej (obecnie dzielnica Jaworzna).

W 1790 Sejm Wielki zlikwidował Księstwo Siewierskie wcielając je do Rzeczypospolitej w ramach województwa krakowskiego.

Czasy zaborów

Zabory Małopolski zaczęły się wcześniej niż w pozostałej części Polski,w 1770 r. Austria samorzutnie przejęła Spisz i powiaty nowotarski, nowosądecki i czorsztyński. W 1772 r w ramach I zaboru. Austria zajęła południową Małopolskę do Wisły. W 1793 r. Prusy w ramach II zaboru zajęły pólnocno-zachodnią Małopolskę z Częstochową. 24 marca 1794 r. Tadeusz Kościuszko na krakowskim rynku złożył przysięgę wierności Ojczyźnie i walki o jej niepodległość i rozpoczęło się powstanie kościuszkowskie. Jednak powstanie szybko upadło i rok później dokonano III rozbioru Polski. Kraków wszedł w skład zaboru austriackiego. Małopolska stała się częścią Austrii (otrzymała nazwę Galicja) i w niewielkim stopniu Prus.

Po III rozbiorze w 1795 do monarchii habsburskiej przyłączono ziemie, które nazwano Nową Galicją (w odróżnieniu od "starej", obejmującej tereny otrzymane w 1772). Nowa Galicja obejmowała terytoria między Pilicą i Bugiem wraz z Krakowem, Sandomierzem, Radomiem, Kielcami i Lublinem. Ziemie Nowej Galicji (wraz z Zamościem) zostały w 1809 przyłączone do Księstwa Warszawskiego.Wcześniej w 1807 r.,w wyniku traktatu w Tylży, północno-zachodnia część Małopolski weszła w skład Księstwa Warszawskiego. Wszystkie te tereny Małopolski nie wróciły już do Austrii, stając się po 1815 częścią Królestwa Kongresowego. W 1815 roku Małopolska została podzielona między Rosję i Austrię oraz powstałą Rzeczpospolitą Krakowską. Wolne Miasto Kraków – państwo utworzone na Kongresie Wiedeńskim z południowego skrawka Księstwa Warszawskiego, pozostawało pod kontrolą trzech państw sąsiednich: Imperium Rosyjskiego, Królestwa Prus i Cesarstwa Austriackiego. Na jego terytorium znajdowały się – poza Krakowem – 224 wsie (ok. 60% z nich było w rękach prywatnych właścicieli) i 3 prywatne miasteczka: Chrzanów, Trzebinia i Nowa Góra.Państewko to przetrwało do 1846 roku, kiedy zostało anektowane przez Austrię.

W 1816 powstała w Kielcach[13], z inicjatywy Stanisława Staszica[14][15], pierwsza polska wyższa uczelnia technicznej[16] – Szkoła Akademiczno-Górnicza[17][18]

W 1818 – przeniesiono[19] do Kielc[20] stolicę województwa krakowskiego

Rok 1905 to początek strajków i zrywów o charakterze rewolucyjnym, z postulatami społecznymi i narodowowywzoleńczymi, które w tym roku przez kilka tygodni znów dały niepodległość – Republika Zagłębiowska a trwały i do 1907. Szczególnie warto też zaznaczyć, że w tej atmosferze, pomimo carskich prześladowań, które w naturalny sposób niszczyły dotyczyły działalności polskiej na tym terenie w tym czasie – w 1906 zdołał powstać, a następnie przetrwać poprzez zmieniające się różne fazy – jeden z najstarszych do dzisiaj działających w Polsce klubów piłkarskich, Zagłębie Sosnowiec.

Dotychczasowe rozumienie Małopolski zostało zatarte, zaś jej obie części zaczęły się różnicować społecznie i gospodarczo. Podziały administracyjne, narzucone przez zaborców przestały odzwierciedlać tradycję historyczną Polski. Zapoczątkowane wtedy utożsamianie Małopolski z Galicją po stronie austriackiej do dzisiaj ma swoje konsekwencje w podziale administracyjnym kraju, a także w polskiej tożsamości społecznej[4]. W sierpniu 1914 roku wojska austriacko - węgierskie zajęły zachodnią Małopolskę znajdującą się w zaborze rosyjskim.

II Rzeczpospolita

W okresie od 1918-1944 Małopolska obejmowała teren województwa krakowskiego oraz województwa kieleckie i lubelskie. Natomiast województwo lwowskie, województwo tarnopolskie i województwo stanisławowskie były traktowane jako Małopolska Wschodnia.

Po odzyskaniu niepodległości Kraków i Małopolska stały się ośrodkiem nauki, sztuki i przemysłu.

20 października 1919 r. Naczelnik Państwa Marszałek Józef Piłsudski dokonał uroczystego otwarcia Akademii Górniczej w auli Uniwersytetu Jagiellońskiego.W 1925 r. założono w Krakowie Wyższe Studium Handlowe (dziś Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie)

W latach 1936-1939 w południowo-centralnych dzielnicach Polski powstawał Centralny Okręg Przemysłowy (COP). Był jednym z największych przedsięwzięć ekonomicznych II Rzeczypospolitej . Celem COP-u było zwiększenie ekonomicznego potencjału Polski, rozbudowa przemysłu ciężkiego i zbrojeniowego, a także zmniejszenie bezrobocia wywołanego skutkami wielkiego kryzysu. Na rozwój COP-u przeznaczano w latach 1937-1939 około 60% całości wydatków inwestycyjnych o łącznej wartości 1925 mln zł.

III Rzeczpospolita

We współczesnej polskiej tożsamości społecznej, do Małopolski najczęściej zaliczane są obszary obecnego województwa małopolskiego i względnie podkarpackiego (pomimo, że większość jego terytorium leży w obrębie dawnej Rusi Czerwonej, w tym sam Rzeszów). Niemniej jednak zwraca się również uwagę na małopolskie korzenie terenów województwa świętokrzyskiego, oraz okolic Lublina, Radomia, Częstochowy i Bielska-Białej. Historyczną częścią Małopolski jest też Zagłębie Dąbrowskie, leżące obecnie w swojej zasadniczej części w Województwie śląskim.

Surowce mineralne

Węgiel kamienny W XIX w. węgiel kamienny stał się najcenniejszym bogactwem mineralnym Małopolski. W Zagłębie Dąbrowskim oraz w Zagłębie Krakowskie rozpoczęto wydobycie węgla. Przedmiotowy obszar wraz z Górnym Śląskiem stało się jednym z największych ośrodków górnictwa węglowego na świecie.

Rudy cynku i ołowiu Obszarem występowania złóż rud cynku i ołowiu o znaczeniu przemysłowym jest zachodnia Małopolska. Występujące tu złoża związane są z formacją skał węglanowych obszaru śląsko-krakowskiego, który jest zbudowany ze skał permo-mezozoicznych monoklinalnie leżących na sfałdowanych utworach paleozoicznych. Mineralizacja siarczkami cynku i ołowiu występuje w skałach wieku od dewonu po jurę. Znaczenie przemysłowe mają głównie rudy związane z tzw. dolomitami kruszconośnymi środkowego triasu (wapienia muszlowego). Rudy występują w postaci pseudo-pokładów, poziomych soczew lub wypełnień gniazdowych. Region śląsko-krakowski uważany jest za największy na świecie obszar wystąpień złóż Zn-Pb tzw. typu doliny rzeki Missisipi (ang. Missisipi Valley type – MVT).

W obszarze śląsko-krakowskim wyróżnia się rejony: chrzanowski, olkuski, bytomski i zawierciański. Obecnie wydobycie rud prowadzi się ze złóż Klucze I, Olkusz i Pomorzany w rejonie olkuskim. Eksploatowane do 2008 r. złoże Balin-Trzebionka z rejonu chrzanowskiego zostało w 2009 r. skreślone z bilansu zasobów. Bytomski rejon złóż rud Zn-Pb ma obecnie znaczenie historyczne. Wydobycie prowadzono tu od wieków średnich i w złożach pozostały jedynie zasoby rud pozabilansowych, głównie tlenkowych. Złoża czwartego rejonu - zawierciańskiego nie są jak dotychczas eksploatowane .(opracowano na podstawie Państwowego Instytutu Geologicznego)

Siarka

Największe pokłady siarki są usytuowane w Okręgu Tarnobrzeskim (złoża Osiek, Baranów, Machów, Jeziórko), a także niewielkie pokłady w rejonie Gór Świętokrzyskich.

Prawa autorskie

Treść objęta jest licencją GNU Wolnej Dokumentacji w wersji 1.1 lub dowolnej pózniejszej opublikowanej przez Free Software Foundation i została ona opracowana na podstawie Wikipedii, tutaj możesz znaleźć artykuł źródłowy oraz autorów

Linki zewnętrzne

• Portal Małopolska na wikipedia.org.pl