Fabryka Przewodów Energetycznych w Będzinie

Fabryka Przewodów Energetycznych w Będzinie - należy do najstarszych zakładów przemysłu kablowego w Polsce. Została założona przez: Aleksandra Goldstauba i Hermana Noblina (z całkowicie polskim kapitałem wynoszącym 20 000 zł) w 1926 roku. Wspólnicy wykupili teren po nieczynnej fabryce szkła okiennego przy ulicy Sieleckiej w Będzinie, a w 1928 uruchomili pierwszą produkcję wyrobów kablowych. W styczniu 1930 roku spółka została zarejestrowana w Sądzie Powiatowym w Będzinie, pod nazwą Fabryka Kabli i Drutu w Będzinie. Rozwój Fabryki datuje się od 1933 roku, kiedy to uruchomiono odlewnię mosiądzu i zainstalowano szereg nowoczesnych, jak na owe czasy, urządzeń produkcyjnych, między innymi, poziomą prasę hydrauliczną i dwie ciągarki ławowe. Inwestycje pozwoliły na znaczne powiększenie asortymentu i wielkości produkcji. W roku 1934 fabryka znana była jako wiodący producent prętów profilowych z miedzi i mosiądzu oraz, jako jedyny w Polsce, producent profili komutatorowych do wirników maszyn elektrycznych. Duże uznanie w kraju i na świecie zyskały druty do lutowania metali kolorowych, produkowane na podstawie patentu pracownika Fabryki, inż. Kowalczewskiego (znane były pod nazwami handlowymi: FKD, BRONYT i EFKACT - których produkcji zaniechano w latach 1947–1948 mimo istniejącego zapotrzebowania). W połowie lat trzydziestych uruchomiono pierwszą w Polsce, produkcję przewodów energetycznych: aluminiowych i stalowo – aluminiowych. Intensywny rozwój Fabryki nastąpił w roku 1937, po wejściu do Spółki nowych udziałowców, głównie francuskich oraz w mniejszym zakresie, angielskich i belgijskich. Znaczny dopływ kapitału oraz powiązania handlowe z francuskim koncernem „Societe Genereale de Credit Industriel et Commercial” w Paryżu, pozwoliły na pozyskanie środków, które przeznaczono na zmodernizowanie zakładu. Zakupione zostały tereny graniczące z zakładem, wybudowano nowe hale dla cynowni, odlewni i ciągarni drutu. Zainstalowano piece do wyżarzania prętów i drutów, zakupiono nowe ciągarki, oprzędzarki oraz aparaturę laboratoryjną itp. W tym czasie wartość zainwestowanego majątku przekraczała 26 mln złotych. Fabryka rozrosła się do średniej wielkości przedsiębiorstwa, zarówno pod względem wielkości produkcji jak i zatrudnienia. Na początku 1939 roku w Fabryce zatrudnionych było 502 robotników i 68 pracowników administracyjno – technicznych. W okresie międzywojennym Fabryka produkowała: walcówkę miedzianą, druty miedziane gołe i ocynkowane, linki miedziane, przewody izolowane gumą na niskie i wysokie napięcia, przewody oponowe i płaszczowe, kabelki telefoniczne polowe, sznury mieszkaniowe, przewody w osłonie, druty nawojowe w oprzędzie z materiałów włóknistych, pręty mosiężne, druty do lutowania, druty miedziane gołe i ocynowane oraz miedziane profile komutatorowe.W 1931 roku wyprodukowano 4300 ton przewodów i 140 ton wyrobów z metali kolorowych, o łącznej wartości 1,1 mln zł przedwojennych, a w 1938 roku wyprodukowano 14 000 ton przewodów i 1 480 ton wyrobów z metali kolorowych o wartości rzędu 5 mln zł.

W pierwszym dniu wojny, na zakład spadły 3 bomby, powodując uszkodzenie hali produkcyjnej, co zmusiło okupanta do jej przebudowy i modernizacji. W tym okresie Fabrykę Kabli i Drutu przekazano pod powierniczy zarząd niemiecki. W 1941 roku udziały pierwszych właścicieli Spółki wykupił przemysłowiec z Hamburga F.C. Ehlers, który rozbudował skręcalnie i oplatarnię oraz unowocześnił dział produkcji gumy. W latach okupacji wyroby z Fabryki trafiały głównie na rynek Trzeciej Rzeszy oraz potrzeby armii niemieckiej walczącej na froncie wschodnim. W ostatnich dniach okupacji rozpoczęto ewakuację Fabryki do Oderberga, gdzie od 1944 roku, wykorzystując przymusowych robotników z Będzina, budowano nowy zakład kablowy. Dzięki opieszałemu demontażowi maszyn przez załogę, ukrywaniu części maszyn i surowców, opóźniono ewakuację, co uniemożliwiło wywiezienie całego majątku fabryki do Oderberga.

W styczniu 1945 roku, po wycofaniu się wojsk niemieckich, Pełnomocnik Rządu inż. Warth, w porozumieniu z Komitetem Fabrycznym zaakceptował Tymczasowy Zarząd Fabryki Kabli i Drutu w Będzinie pod Zarządem Państwowym. Przeprowadzono spis inwentaryzacyjny i Fabryka została formalnie zarejestrowana. 2 lutego 1945 roku uruchomiono maszyny i na bazie posiadanych surowców wyprodukowano lekki kabelek telefoniczny dla potrzeb wojska. W krótkim czasie wznowiono produkcję całego asortymentu wyrobów. O prężności ówczesnej załogi Fabryki świadczy fakt podjęcia się wykonania przewodów stalowo – aluminiowych dla zaprojektowanej w 1946 roku linii przesyłowej 220 kV ze Śląska do Warszawy. Według pierwotnych zamierzeń linia miała być zbudowana z przewodów zakupionych we Francji, lecz dzięki staraniom załogi, popieranej przez lokalne władze polityczne, przewody zostały wykonane przez Fabrykę w Będzinie w kooperacji z Fabryką Drutu w Radomsku. Podjęcie się tak poważnego zadania stworzyło atmosferę dużego zaufania do zakładu i od tego momentu prawie wszystkie linie przesyłowe wysokiego napięcia budowane były z przewodów dostarczanych przez Fabrykę. W 1949 roku zmieniono nazwę Fabryki na Będzińskie Zakłady Wytwórcze Materiałów Elektrotechnicznych i połączono z niewielkim zakładem osprzętowym „Gąsiorowski”. Mariaż ten nie trwał długo i zakład „Gąsiorowski” został przeniesiony do Katowic, gdzie po doinwestowaniu powstał jako samodzielny, duży Zakład Osprzętu Sieciowego. Począwszy od 1950 roku, w polskim przemyśle kablowym, rozpoczęto wprowadzanie specjalizacji produkcji, w wyniku której, w Będzinie zlikwidowano produkcję przewodów izolowanych, a rozbudowywano produkcję przewodów gołych. Lata 1950–1957 to ciągła modernizacja parku maszynowego związana z wprowadzeniem do produkcji nowego asortymentu przewodów gołych. Do ważniejszych wyrobów, których produkcję uruchomiono w latach 1951–1967 można zaliczyć:

• telekomunikacyjne druty bimetalowe (1952 rok)
• druty miedziane profilowe gołe (1953 rok)
• druty miedziane posrebrzane(1954 rok)
• przewody elektroenergetyczne napowietrzne gołe stalowo-aluminiowe o przekroju Al/ Fe 1:4 (1954 rok)
• przewody jezdne do elektrycznych trakcji trolejbusowych i tramwajowych (1955 rok)
• pręty miedziane komutatorowe z miedzi kadmowej (1955 rok)
• pręty profilowe mosiężne na zawiaski okularowe (1957 rok)
• druty cupalowe (1957 rok)

Lata 1961–1970 przynoszą dalszy rozwój asortymentowy produkcji. W roku 1961 uruchomiona zostaje produkcja seryjna przewodów stalowo-aluminiowych o przekrojach 402 mm2 i 525 mm2. W roku 1962 rozpoczęto produkcję żył sektorowych pełnych walcowanych, do kabli elektroenergetycznych, o przekrojach 16–120 mm2 i kątach 90° i 120° oraz wykonano prototypową partię drutów aluminiowych profilowych. W 1963 roku zainstalowano urządzenia do elektroiskrowej obróbki ciągadeł z węglików spiekanych i po raz pierwszy wprowadzono do bieżącej produkcji ciągadła profilowe spiekowe, wykonane we własnym zakresie. Na lata 1963–1966 przypada największy rozwój produkcji profili miedzianych oraz profili miedzianych z dodatkiem srebra, przeznaczonych do uzwojeń silników elektrycznych dużej mocy. W 1966 roku, na walcowym ciągadle nastawnym skonstruowanym przez pracowników Fabryki, wykonano pierwszą partię profili miedzianych o wysokości powyżej 120 mm. W 1967 roku rozpoczęto produkcję przewodów napowietrznych gołych typu AFL-3 o przekroju 16 mm2. W 1969 roku wykonano próbną partię profili komutatorowych o przekroju trapezowym, do rozrusznika samochodu FIAT 125p produkowanego przez ZEM w Świdnicy oraz, na skalę przemysłową, uruchomiono produkcję profili komutatorowych o przekroju asymetrycznym. W latach 1971–1978 zakład notuje dalszy, istotny postęp w zakresie produkcji nowych i nowoczesnych wyrobów kablowych. W okresie tym wprowadzono do produkcji:

• pełną gamę małowymiarowych profili komutatorowych miedzianych
• elektrotrakcyjne przewody z brązu o przekrojach 35 mm2 do 185mm2
• przewody nawojowe miedziane w izolacji z włókna szklanego i nasycane lakierami elektroizolacyjnymi
• przewody nawojowe aluminiowe w izolacji z włókna szklanego i nasycane lakierami elektroizolacyjnymi
• telekomunikacyjne przewody z brązu gołe o zakresie wymiarowym 1,2–3,0 mm
• żyły sektorowe aluminiowe pełne, ciągnione o dużych przekrojach 150 mm2 i 185 mm2 z kątem 90°
• profile miedziane komutatorowe o małych wymiarach do silników bardzo małej mocy wg normy japońskiej dla fabryki SILMA w Sosnowcu

W latach osiemdziesiątych kontynuowano prace z końca lat 70. nad wdrażaniem do produkcji linek wykonanych ze stopów aluminium. Sukcesem zakończyło się wyprodukowanie przewodu typu AAL-270 mm2 ze stopu aluminiowego Almelec TR-23. Równocześnie prowadzono prace zmierzające do poszerzenia asortymentu produkcji profili komutatorowych, zarówno pod względem wymiarowym, kształtu jak i gatunku stosowanej miedzi (miedź srebrowa beztlenowa z różną zawartością srebra). W tym okresie następował również dynamiczny rozwój produkcji linek stalowo-aluminiowych w ramach prowadzonej przez państwo inwestycji w liniach przesyłowych wysokiego napięcia jak również w ramach elektryfikacji wsi i rolnictwa. Fabryka rozwinęła także kooperację z innymi zakładami kablowymi w Polsce w zakresie produkcji żył kablowych (żyły okrągłe, sektorowe, pełne, wielodrutowe i oplatane). Wycofano się natomiast z produkcji przewodów nawojowych w oprzędzie szklanym. Rozpoczęto na dużą skalę produkcję gotowych przewodów nawojowych profilowych miedzianych dla przemysłu motoryzacyjnego: do alternatorów i rozruszników oraz taśm miedzianych o szerokości do 60 mm. Uruchomiono produkcję szyn miedzianych w prętach o przekroju prostokątnym, kątowym, teowym i innym na życzenie klienta. Fabryka rozszerzyła także produkcję narzędzi z węglików spiekanych, przy zastosowaniu nowoczesnych, numerycznie sterowanych drążarek elektroiskrowych i drucikowych. Maszyny te pozwalały wykonać pełną gamę ciągadeł, zarówno na potrzeby własne, jak i odbiorców zewnętrznych. W roku 1993 uruchomiono produkcję drutów miedzianych jezdnych profilowych i okrągłych do przekroju 150 mm2 z miedzi gatunku M1E oraz miedzi z domieszką srebra. W tym też roku przystąpiono do uruchomienia produkcji linek stalowo-aluminiowych segmentowych, stwarzających nowe możliwości techniczne do modernizacji linii napowietrznych najwyższych i średnich napięć. Przewody te zastępują tradycyjne przewody stalowo-aluminiowe pozwalając na zwiększenie dopuszczalnej obciążalności prądowej. W roku 1994 Fabryka nawiązała współpracę z Firmą Alcoa Fujicura Ltd w zakresie produkcji linek odgromowych z wbudowanym rdzeniem światłowodowym typu OPGW.

Od 1999 roku Fabryka Przewodów Energetycznych działa jako Spółka Skarbu Państwa. Pop roku 2000 rozwój fabryki kierunkuje się na produkcji przewodów izolowanych. W 2003 roku uruchomiono produkcję przewodów samonośnych izolowanych na napięcia znamionowe 0,6/1kV typu AsXSn i AsXS, z przeznaczeniem na rynki krajowe i zagraniczne. Lata 2005–2006 to następne nowe wyroby – przewody napowietrzne izolowane, wg normy fińskiej, typu AMKA oraz jednożyłowe przewody w osłonie ochronnej przeznaczone na napięcie 12/20 kV typu PAS, AALXS, AALXSn, PAS-W, AAsXs, AasXSn.