Tekst źródłowy strony Biała Przemsza

{{Rzeka infobox 
|Tablica =
|Grafika = Biala Przemsza Sosnowiec Bor ŁD.jpg
|Nazwa = Biała Przemsza
|Źródło = [[Wolbrom]]
|Ujście = [[Przemsza]], [[Trójkąt Trzech Cesarzy]]
|Długość = 63,9km
|Powierzchnia zlewni = 876,6 km²
|Największe dopływy =
}}

==Informacje ogólne==
'''Biała Przemsza''' - jedna z głównych rzek w [[Zagłębie Dąbrowskie|Zagłębiu Dąbrowskim]]. Rzeka o długości 63,9 km i zlewni o powierzchni 876,6 km².
W miejscu zwanym [[Trójkąt Trzech Cesarzy|Trójkątem Trzech Cesarzy]] łączy się z [[Czarna Przemsza|Czarną Przemszą]]. 
Biała Przemsza przejmuje z lewej strony dopływy: [[Biała|Białą]], [[Sztoła|Sztołę]] i [[Jaworznik]], a z prawej [[Centuria|Centurię]], [[Strumień]], [[Bobrek]], a przede wszystkim siostrzycę swą – [[Czarna Przemsza|Czarną Przemszę]].

===Przepływy średnie:===
* 1–2 m³/s (Golczowice),
* 4 m³/s (Sławków),
* 6 m³/s (Sosnowiec Maczki),
* 8 m³/s (ujście do Przemszy).


==Przebieg==
===Od źródeł do [[Klucze (gm. Klucze)|Klucz]]===
Rzeka bierze początek w lasach nadleśnictwa [[Olkusz]] na torfowiskach na wysokości 376 m n.p.m., zlokalizowanych w pobliżu osiedla Grabie, przy drodze z [[Wolbrom|Wolbromia]] do [[Trzyciąż (gm. Trzyciąż)|Trzyciąża]]. Wypływa jako maleńka struga, tocząca swe wody w wąskiej nieco podmokłej i wciętej dolince, na razie ku południowi, a następnie w kierunku zachodnim aż do [[Okradzionów (Dąbrowa Górnicza)|Okradzionowa]].
W swym biegu górnym nie przedstawia Biała Przemsza żadnych osobliwości. Pierwsze, bardziej urozmaicone widoki daje dopiero w okolicach [[[[Golczowice (gm. Klucze)|wioski Golczowice]]. Płynie tu ona dość głęboko, mając po obu stronach swej doliny fantastycznie porzeźbione wzgórza wapienne, miejscami nagie, tu i ówdzie zalesione. Wznoszą się one ponad poziom dna dolinnego na 20-40 metrów. 
<gallery>
Plik:P1080048.jpg|Powyżej [[Golczowice (gm. Klucze)|Golczowic]]
Plik:Biała Przemsza powyżej Golczowic ŁD 01.jpg|Powyżej [[Golczowice (gm. Klucze)|Golczowic]]
Plik:DK Kolbark Biała Przemsza 01.jpg|widok z mostu w Łęgu Kolbarskim
Plik:DK Kolbark Biała Przemsza 02.jpg|widok z mostu w Łęgu Kolbarskim
Plik:P1080045.jpg|Kolbark, pozostałości po młynie
Plik:P1080054.jpg|[[Kolbark (gm. Klucze)|Kolbark]]
</gallery>

===[[Klucze (gm. Klucze)|Klucze]] - [[Okradzionów (Dąbrowa Górnicza)|Dąbrowa Górnicza Okradzionów]]===
Niezmiernie pięknym jest odcinek Białej Przemszy na obszarze „Pustyni Błędowskiej”. Środkiem tego obszaru szczerych piachów, ciągnących się na przestrzeni 8 kilometrów długości, płynie rzeka głęboką doliną, wciętą o 20-30 metrów, zmieniając nieustannie swe koryto, to zwężając je do kilku, to rozszerzając do kilkudziesięciu metrów.

Miejscami towarzyszą jej łachy i starorzecza, gdzie indziej stawki przyległe ze świeżą zielenią nadbrzeżnych traw. Dno rzeki porastają kobierce glonów, tworzące sine, brunatne, zielone lub niebieskawe naloty, pięknie kontrastujące z piaszczystym na ogół podłożem.

Rzeka jest tu płytka, płynie powoli, zbocza ma wysokie, dno piaszczyste. Zsypujący się po zboczach materiał układa się w oryginalne smugi i wały piaszczyste, które w swej części dolnej, gdzie już jest nieco więcej wilgoci, zostają zcementowane na bardzo fantastyczne formy, przypominające klęczących i w modlitwie pochylonych mnichów. Formy te znane są w geografii
pod nazwą: „penitentes”.
[[Plik:Biała Przemsza Klucze-Błędów Pustynia Błędowska 104.JPG|thumb|left|350px|"Oaza" [[Pustynia Błędowska|Pustyni Błędowskiej]] (Foto: Dariusz JUREK)]]
[[Plik:Biała Przemsza Klucze-Błędów Pustynia Błędowska 105.JPG|thumb|250px|"Oaza" [[Pustynia Błędowska|Pustyni Błędowskiej]] (Foto: Dariusz JUREK)]]
<gallery>
Plik:Biała Przemsza Klucze-Błędów Pustynia Błędowska 108.JPG|
Plik:Biała Przemsza Klucze-Błędów Pustynia Błędowska 109.JPG|
Plik:Biała Przemsza Klucze-Błędów Pustynia Błędowska 110.JPG|
Plik:Biała Przemsza Klucze-Błędów Pustynia Błędowska 111.JPG|
Plik:Biała Przemsza Klucze-Błędów Pustynia Błędowska 112.JPG|
Plik:Biała Przemsza Klucze-Błędów Pustynia Błędowska 113.JPG|
Plik:Biała Przemsza Klucze-Błędów Pustynia Błędowska 116.JPG|
Plik:Biała Przemsza Klucze-Błędów Pustynia Błędowska 117.JPG|
Plik:Błedow.jpg‎|Biała Przemsza w [[Błędów_(Dąbrowa_Górnicza)|Błędowie]] 
</gallery>

===[[Dąbrowa Górnicza]] [[Okradzionów (Dąbrowa Górnicza)|Okradzionów]] - [[Sławków]]===
W [[Okradzionów (Dąbrowa Górnicza)|Okradzionowie]] rzeka zmienia kierunek z zachodniego na południowy, utrzymując go do [[Sławków|Sławkowa]]; 
Piękny i widokowy jest przełom Białej Przemszy między [[Okradzionów (Dąbrowa Górnicza)|Okadzionowem]], a [[Sławków|Sławkowem]], zwany popularnie dla swego piękna: „[[Szwajcaria Zagłębiowska|Szwajcarią Zagłębiowską]]”. Rzeka wcina się tu z trudem w grube pokłady glinki nawianej, tworząc głęboki jar. Zbocza tego parowu ze zwisającymi pionowo ścianami żółtoziemu, pozbawione szaty roślinnej, pełne są natomiast gniazd jaskółki-brzegówki, napełniającej jazgotem te miejsca. Dno doliny porosłe liścia tym drzewostanem z malowniczo rozłożonym w dole pasem łąk, stwarzają tu urok swoisty, nadając mu charakter zacisznego naturalnego parku przyrody.


[[Plik:Dąbrowa Górniczna Okradzionów Biała Przemsza 015.JPG|thumb|350px|Młyn w Okradzionowie (Foto: Dariusz JUREK)]]
<gallery>
Plik:Okradzionów - Kantor - 0001.jpg
Plik:Okradzionów - Kantor - 0002.jpg
Plik:Okradzionów - Kantor - 0003.jpg
Plik:Okradzionów - Kantor - 0004.jpg
Plik:Okradzionów - Kantor - 0005.jpg
Plik:Okradzionów - Kantor - 0006.jpg
Plik:Dąbrowa Górniczna Okradzionów Biała Przemsza 010.JPG
Plik:Dąbrowa Górniczna Okradzionów Biała Przemsza 011.JPG
Plik:Dąbrowa Górniczna Okradzionów Biała Przemsza 012.JPG
Plik:Dąbrowa Górniczna Okradzionów Biała Przemsza 013.JPG
Plik:Dąbrowa Górniczna Okradzionów Biała Przemsza 014.JPG
Plik:Gg.jpg
Plik:P1100456a.jpg
Plik:P1100458.JPG

</gallery>

===[[Sławków]] - [[Maczki (Sosnowiec)|Sosnowiec Maczki]]===
Od [[Sławków|Sławkowa]] aż do ujścia rzeka płynie na południowy-zachód. 
Za piękny zakątek uważać tutaj należy odcinek rzeki w okolicy [[Dębowa Góra (Sławków)|Dębowej Góry]], gdzie wrzyna się ona na głębokość 20 m w piaszczyste podłoże. Zwłaszcza brzeg lewy jest tu bardzo malowniczy.

[[Plik:Sztoła Biała Przemsza 01 GP.jpg|thumb|350px|Ujście [[Sztoła|Sztoły]] do Białej Przemszy (Foto: Grzegorz Piętka)]]
<gallery>
Plik:Biała Przemsza Stare Maczki ŁD 02.jpg|
Plik:Bia%C5%82a_Przemsza_zim%C4%85_(Maczki_Stare).JPG| 
Plik:Biała Przemsza Maczki ŁD 02.jpg|
Plik:Biała Przemsza Maczki ŁD 01.jpg|
Plik:Pow_Kanalu.jpg
Plik:Stary_most.jpg
Plik:P1080449.jpg
Plik:Staramew.jpg
</gallery>

==[[Maczki (Sosnowiec)|Sosnowiec Maczki]] - [[Niwka (Sosnowiec)|Sosnowiec Niwka]] ([[Jęzor (Sosnowiec)|Jęzor]]) ==
[[Plik:Bobrek - Biała Przemsza.JPG|thumb|350px|Ujście [[Bobrek|Bobrka]] do Białej Przemszy (Foto: Dariusz JUREK)]]
'''Biała Przemsza''' - w granicach [[Sosnowiec|Sosnowca]] znajduje się 14 kilometrowy jej odcinek. W okolicach [[Kopalnia "Juliusz" (Sosnowiec-Juliusz)|kopalni „Juliusz”]] Biała Przemsza tworzy ciekawe szypoty i wodospady.

Rzeka płynie wzdłuż południowych granic [[Sosnowiec|miasta]]. Prace regulacyjne podjęto w latach 50. XX w. Na długości 10 km, w sąsiedztwie z kopalnią piasku "Maczki - Bór" koryto rzeki uregulowano i obwałowano w celu uchronienia piasku przed zalewem.
Prawobrzeżnym dopływem Białej Przemszy jest rzeka [[Bobrek]], która z Białą Przemszą łączy się na terenie [[Niwka (Sosnowiec)|Niwki]] w [[Sosnowiec|Sosnowcu]].

Warto jeszcze nadmienić, że w swym biegu dolnym Biała Przemsza stanowiła przed wojną granicę Austro-Węgier i Rosji, będąc tą krwawiącą raną na organizmie zaborami rozdzielonej Polski. Przez jej nurt bowiem odbywał się  przemyt nielegalnych druków oraz broni i amunicji z Krakowa do Kongresówki. W przeciwnym kierunku korzystając z osłony lasów, przez które płynie rzeka, przekraczali ją niejednokrotnie przestępcy polityczni, poszukiwani lub ścigani przez policję rosyjską za polską działalność patriotyczną.
<gallery>
Plik:Biała Przemsza Maczki ŁD 03.jpg|
Plik:Biała Przemsza ŁD 01.jpg|
Plik:Biała Przemsza Sosnowiec Bór ŁD.jpg|
Plik:P1110873.JPG
</gallery>

==[[Trójkąt Trzech Cesarzy]]==
<gallery>
Plik:Pocztowka myslowice trojkat trzech cesarzy 0010.jpg
Plik:Trójkąt Trzech Cesarzy 001.jpg
Plik:Trójkąt Trzech Cesarzy - Kantor - 0002.jpg
Plik:TCC-1938-0001.jpg
Plik:NAC Sosnowiec Niwka Trójkąt Trzech Cesarzy 002.JPG
Plik:NAC Sosnowiec Niwka Trójkąt Trzech Cesarzy 001.JPG
Plik:Brak zdjęcia.jpg|Opis zdjęcia:
</gallery>

==Na dawnej fotografii==
<gallery>
Plik:Sosnowiec Maczki jaz na Białej Przemszy 1932.jpg|[[Maczki (Sosnowiec)|Sosnowiec Maczki]] [[1932]]
Plik:Brak zdjęcia.jpg|Opis zdjęcia:
Plik:Brak zdjęcia.jpg|Opis zdjęcia:
Plik:Brak zdjęcia.jpg|Opis zdjęcia:
Plik:Brak zdjęcia.jpg|Opis zdjęcia:
</gallery>

==Port w Modrzejowie==
[[Plik:Trójkat Trzech Cesarzy port galarów 01.jpg|thumb|500px|Port galarów w [[Trójkąt Trzech Cesarzy|Trójkącie Trzech Cesarzy]] (01). W tle widoczna także panorama [[Jęzor (Sosnowiec)|Jęzora]] (ob. dzielnica [[Sosnowiec|Sosnowca]])]]
[[Plik:Trójkat Trzech Cesarzy port galarów 02.jpg|thumb|500px|Port galarów w [[Trójkąt Trzech Cesarzy|Trójkącie Trzech Cesarzy]] (02). W tle widoczna także panorama [[Niwka (Sosnowiec)|Niwki]] (ob. dzielnica [[Sosnowiec|Sosnowca]])]]

Port galarów przy zbiegu Białej i [[Czarna Przemsza|Czarnej Przemszy]] istniał już od XIX wieku. W latach 30' XX w. pomiędzy [[Modrzejów (Sosnowiec)|Modrzejowem]], a Mysłowicami rozpoczęto budowę nowego wielkiego portu węglowego, który miał na celu magazynowanie i ładowanie węgla na statki i [[Galar|galary]]. W ten sposób usprawniony miał zostać eksport węglu poza obszar [[Zagłębie Dąbrowskie|Zagłębia]], przez wykorzystanie taniej drogi wodnej i odciążenie i tak już przepracowanych kolei żelaznych. Prawdziwe znaczenie port ten miał osiągnąć jednak dopiero w przyszłości po zrealizowaniu projektu budowy drogi wodnej [[Przemsza]] - [[Warta]] - jezioro Gopło - Noteć - Wisła - Bałtyk, co stworzyć miało bezpośrednie połączenie [[Zagłębie Dąbrowskie|Zagłębia Dąbrowskiego]] z Gdańskiem, oraz kanału: Mysłowice – Spytkowice – Kraków - ujście Dunajca, ważnego ze względu na ułatwienie transportu węgla do Centralnego Okręgu Przemysłowego. 

W miejscu połączenia się Białej i [[Czarna Przemsza|Czarnej Przemszy]] schodziły się przed I Wojną Światową granice trzech państw zaborczych. Był to tak zwany: „[[Trójkąt Trzech Cesarzy]]”.

==Znaczenie gospodarcze==
Biała Przemsza była niegdyś spławna, choć tworzyła liczne rozlewiska. W XVIII i XIX wieku wykorzystywano ją do poruszania kół młynów wodnych, tartaków, kuźnic. Silne uprzemysłowienie tego terenu oraz intensywna zabudowa spowodowały, iż obecnie jest bardzo zanieczyszczona (jeszcze w pierwszych łatach XX wieku niosła wodę czystą).
==Dopływy==
*(P) [[Centuria]]
*(L) [[Biała]]
*(L) [[Sztoła]]
*(P) [[Bobrek]]

==Fauna==
W górnym odcinku rzeki dominującym gatunkiem ryb jest pstrąg potokowy. Występuje także rak szlachetny. Dolny odcinek dawniej był zanieczyszczony ściekami przemysłowymi, począwszy od Klucz. Z czasem sytuacja się poprawiła i ryby żyją na całej długości rzeki.

== Bibliografia ==
*{{Cytuj książkę  | nazwisko = Śmiałek| imię = Małgorzata |nazwisko2= |imię2= | tytuł = [[Sosnowieckie ABC (1)|Sosnowieckie ABC, tom I]] | data =[[2002]] | wydawca = [[Muzeum w Sosnowcu]] | miejsce =  | isbn = 83-915173-5-7 | strony = 38-39}}
*{{Cytuj książkę  | nazwisko = Pod redakcją [[Czylok Andrzej]], [[Niewdana Józef]], [[Tyc Andrzej]] | tytuł = [[Kraina Białej Przemszy]]. Przyroda i człowiek | data =[[2006]] | wydawca = [[Stowarzyszenie Szansa Białej Przemszy]] | miejsce = Olkusz | ISBN 83-924239-0-9 | ISBN 978-83-924239-0-4 }}
*{{Cytuj książkę  | nazwisko =  Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski| tytuł = [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_I/181 Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I] | data =[[1880]] | wydawca = Kasa im. Józefa Mianowskiego | miejsce = Warszawa | strony = 181 }}

==Linki zewnętrzne==
[http://www.bialaprzemsza.pl/luk/index.php Strona Stowarzyszenia Przyjaciół Białej Przemszy]
*http://gosciniec.pttk.pl/16_2004/index.php?co=024
*http://www.youtube.com/watch?v=cibsMYptDmQ

[[Kategoria:Przyroda Zagłębia Dąbrowskiego]]
[[Kategoria:Hydrologia regionu]]
[[Kategoria:Cieki wodne (rzeki, potoki, strumienie)]]
[[Kategoria:Cieki wodne w Sosnowcu (rzeki, potoki, strumienie)]]