Park Dietlowski (Sosnowiec)
Park Dietlowski / Park Dietla / Park Żeromskiego - zabytkowy park miejski (nr rej. A/1702/98 z 31 grudnia 1998) w Sosnowcu, zarządzany przez MOSIR Sosnowiec, zlokalizowany przy ulicy Żeromskiego w Sosnowcu.
Nazwa
Park znany jako Park Dietlowski a wcześniej występujący pod nazwą Park Żeromskiego. Nazwa parku Żeromskiego została przyjęta w sposób samoistny przez mieszkańców na skutek przemiany ulicy Dietlowskiej na Stefana Żeromskiego. W latach 70-tych istniał nawet pomysł postawienia pomnika Żeromskiego, ale nie doczekał się on swojej realizacji. Na mocy uchwały Rady Miejskiej w Sosnowcu z dnia 24 września 2009 r. park przy ulicy Żeromskiego nosi nazwę ,,park Dietla”.
Historia
Około 1890 r. Henryk Dietel, właściciel fabryki włókienniczej na Pogoni, zatrudnił i sprowadził do Sosnowca 40-letniego wówczas niemieckiego ogrodnika Ernsta Roberta Pietsche ze zleceniem wykonania i utrzymania dużego parku krajobrazowego mającego stanowić otoczenie do budowanego Pałacu należącego do majątku Dietla. We wspomnieniach Henryka Dietla juniora (1881-1953), zostaje podany rok 1901, jako data budowy parku przypałacowego. Wcześniej Robert urządził ogród biurowy, znajdujący się na terenie fabryki w pobliżu budynku administracyjnego (dzisiaj Żeromskieog 1).
Niepowtarzalny wygląd parku miały nadać historyzujące formy: sztuczne jaskinie, jeziora, wzgórza i ruiny. Park został skomponowanym w popularnym wówczas stylu neoromantycznym. Początkowo teren pod założenie parku (najbliżej znajdujący się zabudowań pałacowych) był piaszczysty, płaski i obsiany zbożem. Skarpy stawu zostały spłaszczone i nadsypane ziemią próchniczą, przywiezioną specjalnie na potrzeby budowy ogrodu. Brzegi stawów zostały obsadzone roślinnością m.in.: tatarakiem czy tulipanami. Pośrodku jeziora na głazach umiejscowiona posąg Neptuna z trójzębem. Na brzegu ustawiono przystań, tak by po sztucznym jeziorze można było pływać łodziami. Zbiornik wodny dodatkowo pełnił funkcję wody rezerwowej na kondensację maszyny parowej znajdującej się w przędzalni. Zimą staw stawał się lodowiskiem, a lód był uzyskiwany na potrzeby lodowej piwnicy znajdującej się obok stawu.
W latach 1901-1904 Dietel zatrudnił Fritza Hanischa w celu zaprojektowania elementów architektownicznych w nowo założonym parku. Wybudowano sztuczne ruiny górujące nad parkiem - znajdowały się na najwyższym miejscu w parku (jest to dzisiejszy teren mniej więcej od hali sportowej w kierunku ulicy Żeromskiego). Zostały urządzone na wzór zamku rycerskiego w którym znajdowały się przyrządy, broń oraz malowidła nawiązujące do sztuki rycerskiej. Stworzono także groty i skaliste wąwozy. Na wzgórzu, w centralnej części parku, wzniesiono rzymsko-dorycką świątynię dumania, zwana także świątynią Sybilli. Znajdowała się ona w centralnej części parku. Stylem nawiązywała do stylu Maurów. Obiekt stał na kamiennym wzniesieniu otoczony niewielkim tarasem, do którego prowadziła para schodów znajdujących się po bokach. Budynek był ceglany, otynkowany, a nad wejściem do świątyni znajdował się ozdobny portyk ze sceną mitologiczną, wsparty na czterech kolumnach. Budynek był przykryty kopułą, zwieńczoną figurą Sybilli. Taras tej świątyni był wyłożony płytkami, którymi był niegdyś wybrukowany dziedziniec pałacowy. Przed świątynią znajdowało się starannie zaprojektowana kompozycja roślinna z dwoma fontannami pośrodku. Z opowiadań wiadomo, że we wnętrzu tej świątyni były malowidła, które w okresie późniejszym zostały zamalowane. Świątynia przetrwała losy II wojny światowej.
Park otoczony był wysokim, murowanym ogrodzeniem, a prowadziły do niego dwie ozdobne bramy.
Ogrodnik Pietsch miał zaś wolną rękę w aranżacji zieleni ogrodu i parku. Dzięki temu w 1908 roku wyjechał do Danii i Szwecji, a w 1912 roku odwiedził Bremę, Berlin oraz wyspę Helgoland, gdzie poznawał nowe koncepcje ogrodnicze. Do aranżacji ogrodu przywożono koleją i furmankami bloki skalne, a drzewa, krzewy i kwiaty sprowadzono z Niemiec i Holandii. Ogrodem Pietsch zajmował się od samego początku aż do swojej śmierci w 1928 roku.
Po drugiej wojnie światowej mur został rozebrany (zachowały się Jedynie niektóre elementy ogrodzenia od strony kolei), a obiekt stał się dostępny dla mieszkańców miasta. W czasach PRL-u w Świątyni Dumania urządzono kawiarenkę.
Wystrój parkowy stopniowo uległ dewastacji. Świątynię Dumania, zwaną także świątynią Sybilli, wyburzono w latach 70. Władze państwowe wybudowały ogromną halę widowiskowo-sportową (1972) oraz krytą pływalnię (1977), umieszczając je w centralnej części parku na szczycie wzniesienia. W takcie budowy tych obiektów zniszczono aleje platanów, po której zostało tylko kilka okazów. Do czasów objęcia parku ochroną konserwatorską 31 grudnia 1998 z prawie całkowicie zniszczonego parku pozostało tylko 5,5 ha. W 2007 r. obok starej hali dobudowano nową halę dla szermierzy.
Stan po 2007 roku
Rośnie tu o koło 60 gatunków i odmian drzew oraz krzewów. 13 drzew otrzymało status pomników przyrody. Do najstarszych okazów, liczących ponad 100 lat, należą: klon srebrzysty, platan klonisty, lipa amerykańska, dąb czerwony, lipa szerokolistna, dąb wiekoowocowy, klon pospolity, jesion wyniosły. Szczególną uwagę zwrócił okaz sosny rumelijskiej, który prawdopodobnie został sprowadzony do Sosnowca na fali propagowania tego gatunku przez greckiego botanika Teodorosa Orfanidesa. Niegdyś był to typowy gatunek w jego kraju, a od 1864 roku zaczęto uprawiać go w parkach i ogrodach a obecnie gatunek zagrożony wpisany przez międzynarodowa organizację IUCN na czerwoną listę przyznając temu gatunkowi kategorię zagrożenia NT (near threatened), czyli jest gatunkiem bliskim uznania za narażony na wyginięcie.
W 2012 roku Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji przejął zarządzaniem nad parkiem.
Park Dietla na starych zdjęciach i mapach
Park Dietla, świątynia Sybilli
Park Dietla, świątynia Sybilli
Park Dietla, sztuczne ruiny
Park na planie miasta
Galeria
Bibliografia
- Małgorzata Śmiałek: Sosnowieckie ABC, tom II. : Muzeum w Sosnowcu, 2003, s. 38-39. ISBN 83-89199-03-3.
