Zwyczaje doroczne w Zagłębiu Dąbrowskim: Dożynki

.............

Dożynki, zwane również wieńcowinami, obchodzone są z okazji zakończenia zbiorów zbóż640. Głównym rekwizytem tego święta o charakterze agrarnym jest wieniec upleciony z ostatnich ścinanych z pola kłosów zbóż, wśród śpiewów zanoszony niegdyś do dworu i wręczany uroczyście jego właścicielowi, który podejmował żniwiarzy poczęstunkiem. Ziarna z wieńca dożynkowego dodawano do pierwszego jesiennego siewu – zachowując w ten sposób obrzędową ciągłość wegetacji641. Walory widowiskowe dożynek wykorzystano już w okresie międzywojennym, kiedy to w roku 1927 z inicjatywy Związku Młodzieży Wiejskiej zaczęto organizować dożynki ogólnokrajowe jako wielkie święto polskiej wsi642. W tym czasie tradycyjnych dożynek na obszarze Zagłębia Dąbrowskiego nie urządzano, o czym donosi Stanisław Kowalski w artykule zamieszczonym na łamach „Kuriera Zachodniego”643. Natomiast już rok później na dożynki ogólnopolskie pojechały delegacje zagłębiowskich kółek rolniczych. O pierwszym święcie plonów zorganizowanym w niedzielę 29 września 1929 roku wspomina prasa, podając przebieg tej uroczystości w powiecie będzińskim644.

Po II wojnie światowej, po okresie stagnacji, zaczęto interesować się obchodami święta plonów. Organizowano zatem dożynki centralne, wojewódzkie, powiatowe, gminne, sołeckie, „wspierane nie tylko przez organizacje samorządowe, ale również przez władze administracyjne różnych szczebli”645. W wywiadach z lat 60. XX wieku odnajdujemy taki zapis: Zwyczaj dożynek istnieje od dawna. Przodownicy, tej która prowadziła kosiarki na zagonie, dawano wieniec dożynkowy i prowadzono ją do gospodarza. Tam przy dźwięku sierpów tańczyła, a potem oddawała wieniec gospodarzowi. Później odbywały się tańce i śpiewy piosenek dożynkowych646. W latach 70. XX stulecia dożynki przypominały festyn ludowy, w czasie którego wygłaszano przemówienia o treści polityczno-gospodarczej, a potem bawiono się przy muzyce granej na żywo. Obecnie zagłębiowskie dożynki to święto o charakterze zarówno kościelnym, jak i świeckim. Rozpoczynają się mszą świętą, po czym uczestnicy w barwnym korowodzie przechodzą do miejsca, gdzie odbywa się dalsza część uroczystości. Najczęściej jest nim boisko szkolne, stadion lub po prostu kawałek łąki lub pola w pobliżu kościoła czy remizy strażackiej. Po przemarszu uczestników korowodu i złożeniu wieńców dożynkowych, następuje część oficjalna uroczystości – powitanie zaproszonych przedstawicieli władz i gości, przemówienia, występy Kół Gospodyń Wiejskich, zespołów folklorystycznych i młodzieżowych. Potem mają miejsce występy kabaretów, gwiazd muzyki rozrywkowej i zabawa taneczna. Uroczystościom towarzyszy prezentacja płodów rolnych oraz wyrobów i osiągnięć pszczelarzy, piekarzy, hodowców ptactwa, a także uprawiających owoce i warzywa. Ponadto na stoiskach można zapoznać się z dziełami rzemiosła artystycznego, następuje też promocja kultury Zagłębia Dąbrowskiego. Najważniejszym atrybutem święta plonów jest wieniec dożynkowy. Uwity jest on z czterech gatunków zbóż z dodatkiem kwiatów, owoców i warzyw. Na podstawie obserwacji uroczystości dożynkowych w latach 80. XX wieku A. Szymczyk wyróżnił trzy typy wieńców dożynkowych, których przygotowaniem zajmowały się zazwyczaj członkinie Koła Gospodyń Wiejskich. Pierwszy typ to wieńce piramidalne, plecione ze zbóż na konstrukcji z drutu stalowego i drewna, przyozdobione kwiatami. Drugi reprezentują wieńce w postaci kosza na kwiaty, plecionego z kłosów zbóż na konstrukcji stalowej z umieszczonymi pośrodku kwiatami. Trzeci z kolei to wieńce o tradycyjnym kształcie korony, plecione ze zboża na konstrukcji z drutu i drewna647. Pod koniec XX w. oraz obecnie na dożynkach organizowanych przez poszczególne gminy i powiaty Zagłębia Dąbrowskiego, nadal można zaobserwować wieńce o wspomnianych kształtach. Ponadto pojawiły się wieńce figuralne w formie kielichów, krzyży, zwierząt (konie). Wszystkie formy posiadają konstrukcję stalową oplecioną zbożem, suszonymi i świeżymi kwiatami z dodatkiem owoców i warzyw. Wieńce tradycyjne często obok swej formy prezentują nowoczesne rekwizyty, napisy i dekoracje. Współcześnie nie w każdej zagłębiowskiej wsi organizowane są dożynki wiejskie, natomiast w większości gmin pod koniec sierpnia bądź w pierwszej połowie września urządzane są dożynki gminne. Na tę okoliczność co roku dokonuje się wyboru jednej wsi, w której mają się one odbyć. Rokrocznie organizowane są dożynki powiatowe w takich zagłębiowskich powiatach jak: będziński, myszkowski i zawierciański, a także dożynki miejskie w Dąbrowie Górniczej. Dzisiejsze dożynki, nie tylko te na obszarze Zagłębia Dąbrowskiego, są bardzo jaskrawym przykładem odstępstwa od tradycyjnych form obrzędowych. Organizatorom święta plonów bardziej od odtworzenia tradycyjnych dożynek (możliwe, że w ogóle im nieznanych) zależy na stworzeniu barwnego, atrakcyjnego dla mieszkańców widowiska, dostarczeniu rozrywki i zabawy. Wprawdzie w całość obchodów dożynkowych wplatane są elementy ludowe, ale często zupełnie przypadkowe i niespójne jak np. wybór starościny i starosty dożynek pełniących funkcje przodownika i przodownicy występujących dawniej w dożynkach dworskich. Starosta i starościna przekazują gospodarzowi dożynek wieniec lub też dożynkowy chleb wypieczony z mąki i częstują nim zgromadzonych gości648.

Galeria

• 

  Opis zdjęcia:

• 

  Opis zdjęcia:

• 

  Opis zdjęcia:

• 

  Opis zdjęcia:

• 

  Opis zdjęcia:

Żródło

• Tropem badaczy Zagłębia Dąbrowskiego, Dobrawa Skonieczna-Gawlik, Robert Garstka, Bartosz Gawlik, Regionalny Instytut Kultury, Katowice 2016

Linki zewnętrzne

• Do pobrania całość publikacji Tropem badaczy Zagłębia Dąbrowskiego