Tekst źródłowy strony Zwyczaje doroczne w Zagłębiu Dąbrowskim: Dożynki

[[Plik:1929 Sarnów dożynki Starosta Boxa przyjmuje wieniec od delegatów wsi Łagisza.JPG|thumb|350px|Dożynki w Sarnowie w [[1929]] roku. Starosta będziński Boxa przyjmuje wieniec dożynkowy od delegacji wsi Łagisza. ]]

Dożynki, zwane również wieńcowinami, obchodzone są z okazji zakończenia
zbiorów zbóż640. Głównym rekwizytem tego święta o charakterze
agrarnym jest wieniec upleciony z ostatnich ścinanych z pola kłosów zbóż,
wśród śpiewów zanoszony niegdyś do dworu i wręczany uroczyście jego
właścicielowi, który podejmował żniwiarzy poczęstunkiem. Ziarna z wieńca
dożynkowego dodawano do pierwszego jesiennego siewu – zachowując
w ten sposób obrzędową ciągłość wegetacji641.
Walory widowiskowe dożynek wykorzystano już w okresie międzywojennym,
kiedy to w roku 1927 z inicjatywy Związku Młodzieży Wiejskiej zaczęto
organizować dożynki ogólnokrajowe jako wielkie święto polskiej wsi642.
W tym czasie tradycyjnych dożynek na obszarze Zagłębia Dąbrowskiego nie
urządzano, o czym donosi Stanisław Kowalski w artykule zamieszczonym
na łamach „Kuriera Zachodniego”643. Natomiast już rok później na dożynki
ogólnopolskie pojechały delegacje zagłębiowskich kółek rolniczych.
O pierwszym święcie plonów zorganizowanym w niedzielę 29 września
1929 roku wspomina prasa, podając przebieg tej uroczystości w powiecie
będzińskim644.

Po II wojnie światowej, po okresie stagnacji, zaczęto interesować się obchodami
święta plonów. Organizowano zatem dożynki centralne, wojewódzkie,
powiatowe, gminne, sołeckie, „wspierane nie tylko przez organizacje
samorządowe, ale również przez władze administracyjne różnych szczebli”645.
W wywiadach z lat 60. XX wieku odnajdujemy taki zapis:
Zwyczaj dożynek istnieje od dawna. Przodownicy, tej która
prowadziła kosiarki na zagonie, dawano wieniec dożynkowy
i prowadzono ją do gospodarza. Tam przy dźwięku sierpów
tańczyła, a potem oddawała wieniec gospodarzowi. Później
odbywały się tańce i śpiewy piosenek dożynkowych646. W latach 70. XX stulecia dożynki przypominały festyn ludowy, w czasie
którego wygłaszano przemówienia o treści polityczno-gospodarczej, a potem
bawiono się przy muzyce granej na żywo.
Obecnie zagłębiowskie dożynki to święto o charakterze zarówno kościelnym,
jak i świeckim. Rozpoczynają się mszą świętą, po czym uczestnicy
w barwnym korowodzie przechodzą do miejsca, gdzie odbywa się dalsza
część uroczystości. Najczęściej jest nim boisko szkolne, stadion lub po prostu
kawałek łąki lub pola w pobliżu kościoła czy remizy strażackiej. Po przemarszu
uczestników korowodu i złożeniu wieńców dożynkowych, następuje
część oficjalna uroczystości – powitanie zaproszonych przedstawicieli władz
i gości, przemówienia, występy Kół Gospodyń Wiejskich, zespołów folklorystycznych
i młodzieżowych. Potem mają miejsce występy kabaretów,
gwiazd muzyki rozrywkowej i zabawa taneczna. Uroczystościom towarzyszy
prezentacja płodów rolnych oraz wyrobów i osiągnięć pszczelarzy, piekarzy,
hodowców ptactwa, a także uprawiających owoce i warzywa. Ponadto na
stoiskach można zapoznać się z dziełami rzemiosła artystycznego, następuje
też promocja kultury Zagłębia Dąbrowskiego.
Najważniejszym atrybutem święta plonów jest wieniec dożynkowy. Uwity
jest on z czterech gatunków zbóż z dodatkiem kwiatów, owoców i warzyw.
Na podstawie obserwacji uroczystości dożynkowych w latach 80. XX wieku
A. Szymczyk wyróżnił trzy typy wieńców dożynkowych, których przygotowaniem
zajmowały się zazwyczaj członkinie Koła Gospodyń Wiejskich. Pierwszy typ to wieńce piramidalne, plecione ze zbóż na konstrukcji z drutu
stalowego i drewna, przyozdobione kwiatami. Drugi reprezentują wieńce
w postaci kosza na kwiaty, plecionego z kłosów zbóż na konstrukcji stalowej
z umieszczonymi pośrodku kwiatami. Trzeci z kolei to wieńce o tradycyjnym
kształcie korony, plecione ze zboża na konstrukcji z drutu i drewna647.
Pod koniec XX w. oraz obecnie na dożynkach organizowanych przez
poszczególne gminy i powiaty Zagłębia Dąbrowskiego, nadal można zaobserwować
wieńce o wspomnianych kształtach. Ponadto pojawiły się wieńce
figuralne w formie kielichów, krzyży, zwierząt (konie). Wszystkie formy
posiadają konstrukcję stalową oplecioną zbożem, suszonymi i świeżymi
kwiatami z dodatkiem owoców i warzyw. Wieńce tradycyjne często obok
swej formy prezentują nowoczesne rekwizyty, napisy i dekoracje. Współcześnie
nie w każdej zagłębiowskiej wsi organizowane są dożynki wiejskie,
natomiast w większości gmin pod koniec sierpnia bądź w pierwszej połowie
września urządzane są dożynki gminne. Na tę okoliczność co roku dokonuje
się wyboru jednej wsi, w której mają się one odbyć. Rokrocznie organizowane
są dożynki powiatowe w takich zagłębiowskich powiatach jak: będziński,
myszkowski i zawierciański, a także dożynki miejskie w Dąbrowie Górniczej.
Dzisiejsze dożynki, nie tylko te na obszarze Zagłębia Dąbrowskiego, są
bardzo jaskrawym przykładem odstępstwa od tradycyjnych form obrzędowych.
Organizatorom święta plonów bardziej od odtworzenia tradycyjnych
dożynek (możliwe, że w ogóle im nieznanych) zależy na stworzeniu barwnego,
atrakcyjnego dla mieszkańców widowiska, dostarczeniu rozrywki
i zabawy. Wprawdzie w całość obchodów dożynkowych wplatane są elementy
ludowe, ale często zupełnie przypadkowe i niespójne jak np. wybór
starościny i starosty dożynek pełniących funkcje przodownika i przodownicy
występujących dawniej w dożynkach dworskich. Starosta i starościna przekazują
gospodarzowi dożynek wieniec lub też dożynkowy chleb wypieczony
z mąki i częstują nim zgromadzonych gości648.


==Galeria==
<gallery>
Plik:Brak zdjęcia.jpg|Opis zdjęcia: 
Plik:Brak zdjęcia.jpg|Opis zdjęcia: 
Plik:Brak zdjęcia.jpg|Opis zdjęcia: 
Plik:Brak zdjęcia.jpg|Opis zdjęcia: 
Plik:Brak zdjęcia.jpg|Opis zdjęcia: 
</gallery>

==Żródło==
*''[[Tropem badaczy Zagłębia Dąbrowskiego]]'', '''[[Dobrawa Skonieczna-Gawlik]]''', [[Robert Garstka]], Bartosz Gawlik, Regionalny Instytut Kultury, Katowice [[2016]]

==Linki zewnętrzne==
*[http://tropemkolberga.pl/2016/ Do pobrania całość publikacji ''Tropem badaczy Zagłębia Dąbrowskiego'']


[[Kategoria:Zwyczaje w Zagłębiu Dąbrowskim|Zwyczaje w Zagłębiu Dąbrowskim]]
[[Kategoria:Zwyczaje doroczne w Zagłębiu Dąbrowskim|Zwyczaje doroczne w Zagłębiu Dąbrowskim]]