Kościół p.w. Matki Bożej Bolesnej w Czeladzi-Piaskach

Kościół p.w. Matki Bożej Bolesnej w Czeladzi-Piaskach

Piaski do 1912 roku należały do parafii św. Trójcy w Będzinie, chociaż od już 1907 roku odbywały się tu nabożeństwa w powstałej z inicjatywy dyrektora kopalni Wiktora Vianney'a, w przybudówce Domu Zbornego kaplicy, z dużą figurą św. Barbary w ołtarzu.

W 1912 roku na Piaski został skierowany do pracy duszpasterskiej ks. Zygmunt Boratyński. Dzięki jego staraniom i poparciu mieszkańców, decyzją biskupa kieleckiego Augustyna Łosińskiego, w 1912 roku Piaski zostały przyłączone do parafii czeladzkiej.

W roku 1916. ks. Boratyński zostął przeniesiony do parafii w Jerzmanowicach a na jego miejsce przybył ks. Jerzy Imiela, który jak się okazało wśród piaszczan miał spędzić najbliższe 25 lat. To właśnie ks. Imiela wraz z dyrektorem Vianney'em był inicjatorem powstania pierwszego z prawdziwego zdarzenia kościoła na Piaskach, budowę którego po wielu staraniach księdza i pomimo braku zgody ze strony parafii czeladzkiej rozpoczęto w 1922 roku.

Architektura

Zdecydowano, że będzie to kościół w stylu romańskim na wzór bazylik wznoszonych we wczesnym średniowieczu na południu Francji i we Włoszech. Francuscy właściciele kopalni wykorzystali gotowy projekt świątyni realizowany w latach 1909-1923 we francuskim mieście Karbonne (dziś dzielnica Brestu w Bretanii), którego autorem był architekt Jean - Marie Abgrall (l846-1926). Na podstawie planów Abgralla architekt starostwa będzińskiego Tadeusz Rudzki (późniejszy burmistrz Czeladzi) opracował projekt przyszłego kościoła piaskowskiego.

Po wielu perturbacjach i z trudem uzyskanej akceptacji Ministerstwa, 23 maja 1922 roku kręgowa Dyrekcja Dróg Publicznych w Kielcach wyraziła zgodę na budowę. Inwestycję finansował zarząd kopalni przeznaczając na nią wypracowane zyski. Niemałe środki finansowe przekazali również górnicy, którzy dobrowolnie opodatkowali się na rzecz powstającego kościoła.

Budowa przebiegała bardzo sprawnie realizowana przez pracowników liczącego około 1000 osób wydziału budowlanego kopalni oraz fachowe firmy sprowadzone z Francji. Pierwsze nabożeństwo w jeszcze nie ukończonym kościele ks. Imiela odprawił 4 grudnia 1923 roku. Ostatecznie budowa dobiegła końca w 1924 roku i już 15 lipca tegoż roku. kościół, którego patronką początkowo była św. Aniela, został poświęcony przez biskupa kieleckiego Augustyna Łosińskiego. Z kolei dekretem pierwszego biskupa częstochowskiego Teodora Kubiny z dn. 21 stycznia 1937 roku erygowano parafię piaskowską pierwotnie p.w. Siedmiu Boleści Najświętszej Marii Panny, a od 1939 r. p.w. Matki Boskiej Bolesnej (Mater Dolorosa). Konsekracja kościoła nastąpiła 1 września 1957 roku. Parafię utrzymywała kopalnia. Na górniczym etacie był ksiądz, organista oraz kościelny. Parafia należała do dekanatu będzińskiego, a w jej skład wchodziła kopalnia i kolonia Piaski, tzw. domy małobądzkie i "Brazylia".

Świątynia na Piaskach została wzniesiona w stylu wczesnoromańskim, niezwykle oszczędnym w wyrazie. Zestawione ze sobą proste bryły geometryczne, każda nakryta osobnym dachem, wykonane zostały z bloków kamiennych imitujących czerwony piaskowiec tumliński. Na cokół, bonie, opaski i gzymsy użyto piaskowca szarego. Nawa główna, transept i zakrystia od strony północnej kryte są dachem dwuspadowym, nawy boczne - jednospadowym a wieża - czterospadowym. Pierwotne eternitowe pokrycie dachowe w latach 1977 - 1979 zastąpiono blachą ocynkowaną.

Do wnętrza kościoła prowadzi wejście obramowane potrójnym portalem, w którym osadzone zostały drzwi zewnętrzne: główne - dwuskrzydłowe a po ich obu bokach - jednoskrzydłowe.

Budowla ma kształt krzyża łacińskiego. Kościół jest 3 nawowy, bazylikowy z transeptem, przy czym nawy boczne i transept wydzielone są arkadami o łuku pełnym, wspartymi na kwadratowych słupach. Nawa główna o długości 40,4 m i wysokości 15 m oddzielona jest od naw bocznych filarami po 5 z każdej strony. Szerokość kościoła wynosi 15,9 m a długość transeptu 25,5 m.

Wzorem średniowiecznych świątyń sklepienia nawy głównej i naw bocznych są zupełnie różne. Z wnętrza nad nawą główną widoczna jest więźba dachowa i drewniana konstrukcja dachu. W kaplicy nad prezbiterium stropy są drewniane, kasetonowe, w zakrystii - strop drewniany, belkowy z podsufitką a w przedsionku - belkowy. Po obu stronach prezbiterium, zamkniętego prostą ścianą umieszczono prostokątne kaplice i zakrystię. Okna w prezbiterium, nawach bocznych i transepcie od strony wschodniej są wąskie, podzielone na trzy części (triforium) i zakończone łukiem. Pozostałe okna transeptu od północy i południa składają się z 5 części (quintoforium) i zostały zamknięte łukiem pełnym. Okna wypełniają witraże, przedstawiające świętych i świętą rodzinę, ofiarowane przez parafian. Darem parafian jest również dębowa ambona zakupiona w 1937 roku, a wykonana w stylu wczesnoromańskim. Organy będące typowym instrumentem liturgicznym o niewielkiej liczbie głosów (20), sprowadzone z Czech zostały wykonane przez firmę braci Rieger w miejscowości Krnov w latach 1924 - 1926.

Kaplice

W prawej nawie bocznej usytuowana została Kaplica Serca Pana Jezusa. Na przedwojennym marmurowym ołtarzu stoi przywieziona z Francji 2 metrowa wykonana ze stiuku imitującego marmur figura przedstawiająca Pana Jezusa. Ołtarz został poświęcony w 1962 roku.

Po prawej stronie ołtarza głównego w 1986 roku z inicjatywy ówczesnego proboszcza Łopacińskiego powstała kaplica poświęcona żyjącemu na przełomie XVIII i XIX wieku św. Janowi Mam Vianney'owi, proboszczowi z Ars, patronowi proboszczów i duszpasterzy. Nad stylowym drewnianym ołtarzem przypominającym konfesjonał umieszczony został srebrny relikwiarz oraz obraz świętego namalowany przez Marka Gajewskiego z Łodzi (jednocześnie autora projektu ołtarza). Kaplica pełni rolę sanktuarium, do którego każdego roku 4 sierpnia przybywają pielgrzymujący kapłani.

Ołtarze

Ołtarz główny (1923 rok) przedsoborowy jest ołtarzem uprzywilejowanym, wykonanym z marmuru. Wparty na 4 kolumnach osadzony został przed 3 wnękami i pod 10 rozetami ozdobionymi liliami (odnowione przez Wandę Zbyszewską z Sosnowca w 1957 r). Obecnie umieszczona w nim figura Matki Bożej Bolesnej wzorowana na słynnym posągu Piety z Bazyliki św. Piotra z Rzymu, dłuta Michała Anioła, zaprojektowana została przez Jana Zagórskiego a wykonana z kamienia w Zakładzie Kamieniarskim Zagórskiego w Sosnowcu w 1946 roku. Wymiary Piety wynoszą 3,3 m wysokości, 2 m szerokości. Nad figurą widnieje napis "Stabat Mater Dolorosa". Po obu stronach ołtarza umieszczone zostały figury świętych: gipsowa św. Józefa (120 cm) i metalowa św. Barbary (140 cm)

Przy drzwiach wejściowych znajduje feretron Matki Boskiej Królowej Polski. Dawniej w tym miejscu stała kamienna chrzcielnica wzorowana na toruńskiej, z której został ochrzczony Mikołaj Kopernik. Obecnie chrzcielnica znalazła swe miejsce nieopodal ołtarza Matki Boskiej Częstochowskiej.

Naprzeciw kaplicy Serca Pana Jezusa znajduje się drewniany ołtarz Matki Boskiej Częstochowskiej. Obraz będącym wierna kopią obrazu jasnogórskiego namalowała jedna z sióstr Zgromadzenia Zakonnego Sióstr Karmelitanek Dzieciątka Jezus z Sosnowca, a ufundowali go członkowie Żywego Różańca. Został poświęcony 3 maja 1959 roku. Poprzednio na tym ołtarzu stała, przywieziona z Francji, figura Matki Boskiej Niepokalanej z Lourdes, która obecnie umieszczona została na dziedzińcu kościoła.

W lewej nawie bocznej umieszczono przeniesiony z kaplicy Domu Zbornego drewniany ołtarz z krzyżem. Na ołtarzu stoją figury św. Franciszka i św. Antoniego z Dzieciątkiem Jezus, a relikwiarz zawiera relikwie św. Ojca Pio.

Po prawej stronie ołtarza głównego mieści się ołtarz Miłosierdzia Bożego. Pod obrazem Pana Jezusa zawieszono portret i relikwie św. Faustyny. Nad ołtarzem witraż wg projektu Zofii Leśniak z 1931 roku, przedstawiający świętych: Wincentego z Paulo, Jana Kantego i Jana Marię Vianney'a.

Witraże

Piaskowską Mater Dolorosę dopełniają wspaniałe witraże. Zwłaszcza te powstałe w okresie międzywojennym oprócz walorów estetycznych zawierają bogatą symbolikę i historyczne nawiązania. Szczególnie interesujący jest ten umieszczony ponad ołtarzem Serca Jezusowego, symbolizujący przyjaźń polsko - francuską. Zaprojektowany przez Alfreda Żmudę w 1924 roku, podzielony jest na 3 części. W części centralnej postać Chrystusa na tronie, błogosławiącego prawą ręką, mającego u stóp herby Francji i Polski. W części lewej - francuskiej w oddali widać paryską bazylikę Serca Pana Jezusa na Montmartre. Przed Chrystusem klęczy król Ludwik, oddający w opiekę Francję. Król otoczony jest wiernymi różnych stanów a także żołnierzami, wśród których znajduje się Ferdynand Foch.

W części prawej - polskiej na horyzoncie umieszczono bazylikę Najświętszego Serca Pana Jezusa w Krakowie. Przed Chrystusem klęczy otoczony polskim ludem król Kazimierz, składający swoją koronę u stóp Pana. Za królem ks. Ignacy Skorupka z podniesionym krzyżem, obok żołnierz ze sztandarem.

Fundatorami witraża byli Jan Keller, główny administrator Towarzystwa oraz Albert de Montplanet - prezes Rady Zarządzającej. Witraż został ofiarowany pamięci Juliana Laira wcześniejszego prezesa Rady Zarządzającej.

Również po obu stronach ołtarza głównego znajdują się witraże:

• milenijny związany z rocznicą chrztu Polski
• ufundowany przez Wiktora Vianney a upamiętniający jego żonę Anielę. Witraż przedstawia śmierć błogosławionej Anieli de Foligno, patronki wielu zakonów żeńskich we Francji m.in. urszulanek, których

wychowanką była Aniela Vianney' owa.

Z kolei nad ołtarzem Matki Boskiej Częstochowskiej znajduje się witraż poświęcony św. Barbarze, wykonany w krakowskim Zakładzie Witrażów Stanisława Żeleńskiego w 1924 roku, a ufundowany przez urzędników kopalni.

Tablice pamiątkowe

W piaskowskiej świątyni znajdują się tablice pamiątkowe poświęcone:

• Emilowi Kellerowi, synowi Jana Kellera - kapitana artylerii wojsk francuskich, kawalera Legii Honorowej i krzyża wojennego, który zginął w bitwie nad rzeką Sommą w 1916 roku.

• Janowi Kellerowi - pierwszemu dyrektorowi piaskowskiej kopalni, odznaczonemu orderem Polonia Restituta i Legią Honorową, zmarłemu w 1934 roku.

• Mieszkańcom Piasków, .członkom Związku Orła Białego, zamordowanym przez hitlerowców; wśród nazwisk m. in Zenon Znowski, Ludomir Dutkie-wicz, Mieczysław Szerszeń, Zygmunt Chlebicki,Andrzej Monasterski.

• Wiktorowi Tezenasowi du Montcel - dyrektorowi kopalni, następnie delegatowi Rady Nadzorczej Towarzystwa, oficerowi Orderu Polonia Restituta, zmarłemu w 1929 roku. Płytę wykonał Georges Guinard.

• Zmarłej w 1921 roku Anieli Vianney, żonie Wiktora, siostrze Wiktora Tezenasa du Montcel.

• Oficerom Mieczysławowi Krakowskiemu i Stanisławowi Janickiemu oraz policjantom Stanisławowi

Fąfarze i Józefowi Kołodziejczykowi zamordowanym w ZSRR, wykonaną w 70 rocznicę zbrodni katyńskiej.

• ofiarom katastrofy lotniczej pod Smoleńskiej 10 kwietnia 2010 roku. (Dwie ostatnie tablice zostały uroczyście poświęcone 25 kwietnia 2010 roku)

Godne uwagi, choć eksponowane nie we wnętrzu kościoła są pochodzące z wykutej w węglu kaplicy podziemnej szybu Julian, figura św. Barbary i rzeźba Mater Dolorosa. Św. Barbara dawniej stojąca na ołtarzu kaplicy dzisiaj umieszczona została w grocie. Matkę Bolesną dłuta będzińskiego rzeźbiarza Humberta Corradiniego ustawiono w wykonanej z kamienia; przebudowanej w 1971 roku kaplicy przedpogrzebowej.

Źródło: Krystyna Górna, Iwona Szaleniec (Wyd. Muzeum Saturn w Czeladzi)

Zamieszczono w Wiki Zagłębie za zgodą Muzeum Saturn w Czeladzi