Karol Adamiecki
Karol Adamiecki (ur. 18 marca 1866 w Dąbrowie Górniczej, zm. 16 maja 1933 w Warszawie – polski teoretyk zarządzania.
Obok Fryderyka Winslowa Taylora i Henry'ego Fayola jeden z twórców nauki o organizacji i kierowaniu. Karol Adamiecki sformułował prawa: harmonii doboru, harmonii działania organów pracy zbiorowej, optymalnej produkcji, które obok praw podziału pracy i koncentracji stały się teoretycznymi podstawami nauki organizacji i kierownictwa.
Nauka i praca zawodowa
Karol Adamiecki, syn inżyniera górnika, z nieznanych powodów szkołę średnią ukończył w Łodzi i to szkołę nietypową i osobliwą na owe czasy. Była nią Wyższa Szkoła Rzemieślnicza w Łodzi, zgoła niepodobna do ówczesnych, przeładowanych nauką łaciny i greki gimnazjów "klasycznych" i szkół realnych.
Z tej osobliwej średniej szkoły technicznej (wbrew mylącej nazwie – "wyższej", zgodnie bowiem z ówczesnym nazewnictwem taką nazwę mogła nosić szkoła licząca więcej niż trzy klasy, a ta miała ich aż sześć) Karol Adamiecki wyniósł nie tylko poważne podstawy w zakresie matematyki i przedmiotów technicznych, lecz również praktykę w warsztacie szkolnym. Do studiów inżynierskich był przygotowany lepiej i gruntowniej niż wielu jego rówieśników. Warto też wiedzieć, że szkołę skończył z najwyższym wyróżnieniem – złotym medalem.
W 1891 r. ukończył Petersburski Instytut Technologiczny, gdzie uzyskał dyplom inżyniera technologa.
W latach 1891-1898 pracował w Hucie Bankowej w Dąbrowie Górniczej, najpierw w biurze technicznym, a potem jako asystent kierownika walcowni. Brał udział w odprawach kierownictwa, podczas których omawiano problem wysokich kosztów produkcji. Według angielskich doradców, którzy zostali zatrudnieni przez dyrekcję dla rozwiązania tego problemu, główną jego przyczyną było lenistwo typowe dla polskich robotników. Adamiecki nie zgadzał się z tym wnioskiem i w tajemnicy przed dyrekcją poddał obserwacji 16-osobową brygadę. Czas pracy zapisywał w postaci kresek. Na podstawie obserwacji stwierdził, że wysokie koszty spowodowane są nieracjonalnym następowaniem procesów po sobie i stworzył nowy harmonogram. Wówczas też dokonał usprawnień konstrukcyjnych walcarek.
W 1898 r. został szefem oddziału walcowni Zakładów Hutniczych Hartmana w Ługańsku. Tam usprawnił proces walcowania blach grubych, obniżając przy tym koszt ich wytwarzania.
W 1901 r. został dyrektorem technicznym w Towarzystwie Akcyjnym Walcowni Rur i Żelaza w Jekatierinosławiu (obecnie Dniepropetrowsk). Tam także dokonał własnych usprawnień procesu walcowania oraz prowadził ogólniejsze badania czynników oddziałujących negatywnie na organizację produkcji.
Najwcześniejszą wersję opracowanych przez siebie zasad organizacji pracy zbiorowej Karol Adamiecki przedstawił w lutym 1903 roku w Towarzystwie Technicznym w Jekatierinosławiu w formie odczytu w języku rosyjskim pt. Wykreślna metoda organizowania pracy zbiorowej w walcowniach. Referat wywołał sensację i zażarte spory wśród inżynierów rosyjskich. Adamiecki uzasadniał konieczność uzgadniania pracy urządzeń i ludzi jako warunek powodzenia pracy zespołowej, wprowadzając nieznane przed nim w technice pojęcia harmonizacji pracy w czasie. Nadał swej myśli technicznej i wnioskom postać wykreślną, w wyniku czego powstał 'harmonogram' – wykres zbiorowej pracy opracowany na przykładzie procesu produkcyjnego walcowni, której dyrektorem wówczas był Adamiecki.
Adamiecki jako pierwszy zastosował metodę chronometrażu. W wyniku swoich badań stwierdził, że głównym powodem strat czasu w procesie produkcji jest brak uzgodnienia poszczególnych operacji, a także sformułował dwa główne zadania organizatorskie:
- harmonijny dobór poszczególnych elementów systemu wytwórczego, tak aby spośród wielu możliwości wybrać elementy dotyczące zasobów o najdoskonalszej charakterystyce ekonomicznej z punktu widzenia celu procesu produkcyjnego, a więc takich, które pozwalają realizować produkcję wzorcową;
- sprowadzenie funkcjonowania systemu wytwórczego do zharmonizowania w czasie działań wszystkich elementów systemu, aby wytwarzać przy jak najmniejszych stratach czasu.
Konsekwencją obserwacji i wniosków były sformułowane prawa:
- prawo podziału pracy i wynikająca z tego prawa reguła specjalizacji;
- prawo koncentracji – istotą jest łączenie wysoce wyspecjalizowanych komórek w celu wspólnego działania;
- prawo harmonii.
Funkcje kontroli w zarządzaniu określił następująco: powinna być ona dokładna, wystarczająca, nieustanna, niezwłoczna i zrównoważona.
W 1906 r. Adamiecki objął stanowisko dyrektora Zakładów Hutniczych w Ostrowcu Świętokrzyskim, gdzie podczas wielodniowego strajku wykazał solidarność z robotnikami, zaś rok później objął stanowisko dyrektora w Towarzystwie Akcyjnym Ceramicznym „Korwinów“ k. Częstochowy. Tam również dokonał istotnych usprawnień procesu suszenia wyrobów ceramicznych, przekonstruował prasy, znacznie podnosząc ich wydajność, zbilansował wykorzystanie ciepła w urządzeniach cegielni, także doprowadzając do zmniejszenia strat i wydatków ciepła.
W 1908 r. w Stowarzyszeniu Techników w Warszawie przedstawił koncepcję ekonomicznych aspektów procesu produkcji, traktując koszty własne jako miernik dobrej lub złej organizacji pracy, publikując ją w 1909 r. w „Przeglądzie Technicznym“ w artykule „Metoda wykreślna organizowania pracy zbiorowej w walcowniach“.
W 1911 r. zrezygnował z dalszej kariery w przemyśle, założył własne biuro techniczno-konsultacyjne i jako doradca w zakresie organizacji produkcji współpracował z zakładami przemysłowymi, m.in. z fabryką wagonów i maszyn „Lilpop, Rau i Löwenstein“ w Warszawie i zakładami stalowymi K. Rudzki i S-ka w Mińsku Mazowieckim. Podczas I wojny światowej był doradcą kilku wielkich zakładów hutniczych w Rosji.
W 1915 roku w Warszawie Stowarzyszenie Techników urządziło cykl konferencji, które doprowadziły do zgodnych wniosków, że same bogactwa naturalne i zjednoczony potencjał gospodarczy ziem polskich nie zapewnią odrodzonemu państwu samodzielności, jeśli praca nie będzie wydajna i dobrze zorganizowana.
Po odzyskaniu niepodległości Piotr Drzewiecki, przyjaciel Adamieckiego, w 1919 r. założył wraz z nim stowarzyszenie "Liga Pracy". "Liga Pracy" nie spełniła jednak pokładanych w niej nadziei, zaś Instytut Naukowej Organizacji musiał zostać z powodów finansowych zlikwidowany. Adamiecki nie krył rozczarowania po owych niepowodzeniach.
Jako profesor Politechniki Warszawskiej Adamiecki objął w 1919 r. katedrę technologii metali i walcownictwa. Od 1922 r. kierował świeżo utworzoną na wydziale mechanicznym katedrą zasad organizacji pracy i przedsiębiorstw przemysłowych. Opiekował się studenckimi kołami naukowymi. Współpracował ze Stowarzyszeniem Techników Polskich, gdzie z jego inicjatywy zaczęły od 1923 r. powstawać koła inżynierów organizacji pracy, w 1924 r. liczące już 400 członków.
W 1924 r. przewodniczył polskiej delegacji na I Międzynarodowy Kongres Naukowej Organizacji w Pradze. Wygłosił tam referat Harmonizacja jako jedna z głównych podstaw organizacji naukowej, który przyniósł mu międzynarodowe uznanie. W tym samym 1924 r. na I Zjeździe Polskiej Naukowej Organizacji Pracy w Warszawie wygłosił referat Stanowisko inżyniera jako kierownika zakładów wytwórczych. Powołano tam Komitet Wykonawczy Zrzeszeń Naukowej Organizacji Pracy w Polsce, a Adamieckiego powołano na prezesa. W 1925 r. Adamiecki doprowadził do utworzenia przy Muzeum Przemysłu i Rolnictwa w Warszawie autonomicznego Instytutu Naukowej Organizacji i Kierownictwa, wzorowanego na czechosłowackiej Masarykowej Akademii Pracy, pomyślanego jako ośrodek rozwijania badań w tej dziedzinie i wdrażania ich zastosowań praktycznych. Został również jego pierwszym dyrektorem.
Dzięki zabiegom Karola Adamieckiego w 1925 r. nie doszło do rozbicia międzynarodowego ruchu naukowej organizacji pracy. Na IV Kongresie w 1929 r. w Paryżu Karol Adamiecki został wybrany wiceprzewodniczącym Międzynarodowego Komitetu Naukowej Organizacji z siedzibą w Genewie.
Publikacje
Karol Adamiecki przywiązywał większą wagę do działania niż pisania, dlatego jego publikowany dorobek naukowy zawiera zaledwie 18 pozycji. Po 1925 r. przełożono na język polski i wydano drukiem kilkanaście najważniejszych pozycji literatury światowej z zakresu organizacji pracy. Osobiście przetłumaczył wybrane prace H. Le Chateliera, które złożyły się na książkę „Filozofia systemu Taylora“ Warszawa 1926, która dopiero z języka polskiego została przetłumaczona na angielski i włoski. Od 1926 r. redagował organ Instytutu, miesięcznik "Przegląd Organizacji". Rozwijając naukową i dydaktyczną działalność Instytutu pracował jednocześnie na Politechnice Warszawskiej oraz utrzymywał związki z praktyką produkcyjną. W 1932 r. ukazała się drukiem w Warszawie jego książka „Nauka Organizacji i jej rola w życiu gospodarczym“ zaś w 1938 r. w piątą rocznicę śmierci wydano zbiór jego artykułów O istocie naukowej organizacji a w 1970 r. wybór pism Karola Adamieckiego zatytułowany O nauce organizacji.
Niedługo po śmierci Karola Adamieckiego przyniosły wynik jego starania o reaktywowanie i usamodzielnienie Instytutu Naukowej Organizacji i Kierownictwa (aż do wybuchu wojny Instytut nie zgromadził jednakże środków na wydanie dwóch książek, w których Karol Adamiecki zebrał i usystematyzował swój dorobek naukowy; rękopisy obu dzieł zaginęły).
Odznaczenia i wyróżnienia
Karol Adamiecki występował często na arenie międzynarodowych kongresów i komitetów naukowej organizacji. Międzynarodowy Komitet Naukowej Organizacji z siedzibą w Genewie w 1932 roku przyznał Karolowi Adamieckiemu najwyższe odznaczenie "Plaque d'Or" ("Złotą Odznakę") "za prace jego od lat trzydziestu na polu naukowej organizacji i za wybitne zasługi, przede wszystkim za opracowanie metody harmonizacji będącej obecnie wraz z metodą Taylora podstawą nauki organizacji". Postępująca choroba nie pozwoliła Karolowi Adamieckiemu odebrać go osobiście na V Kongresie Naukowej Organizacji w Amsterdamie.
Adamiecki cieszył się wielkim poważaniem i uznaniem w Czechosłowacji, gdzie przyznano mu Order Białego Lwa, a Akademia Pracy im. J. Masaryka zaliczyła go w poczet członków honorowych.
Opinie
Jedno ze wspomnień pośmiertnych w moskiewskim miesięczniku "Organizacja Truda": W zeszłym roku umarł Karol Adamiecki. Sam przez się fakt zgonu tego wielkiego praktyka i teoretyka organizacji przemysłowej stanowi wystarczający powód do przeglądu pozostawionej przezeń spuścizny (...) Są to problemy szczelnego wypełnienia dnia pracy, obniżenia kosztów własnych produkcji, organizacji obsługi skomplikowanych urządzeń oraz wyposażenia kierownictwa produkcji w środki wykreślnej analizy i planowania. Jeśli uwzględnimy przy tym, że wzrasta znacznie zainteresowanie wykreślnymi metodami (...) należałoby wyrazić życzenie, aby w celu bardziej gruntownego zaznajomienia się wydany został zbiór prac Adamieckiego i jego szkoły. "Doprawdy, aż dziw bierze, jak mało miejsca zajmowała ostatnio postać Karola Adamieckiego w pamięci naszego ogółu" – dziwił się u progu lat 70. XX w. Tadeusz Kotarbiński.
"Karol Adamiecki, współtwórca naukowej organizacji i kierownictwa, musiał w panteonie wielkich Polaków pozostać bezbronnym świętym, którego imienia wzywa się rzadko, lub nie wzywa się wcale" – pisał "Przegląd Techniczny" w 70 lat po debiucie Karola Adamieckiego w tymże piśmie.
Upamiętnienia
Imię Karola Adamieckiego noszą Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach, Zespół Szkół Ekonomicznych w Dąbrowie Górniczej (miejscu urodzenia), Zespół Szkół nr 1 w Sanoku, osiedle w Dąbrowie Górniczej, niewielka uliczka na łódzkim Widzewie, uliczka w Warszawskim Ursusie oraz jedna z ulic w Radzionkowie.
Bibliografia
- A. Czech Karol Adamiecki – sylwetka organizatora Katowice 1980
- Bolesław Orłowski Karol Adamiecki – biogram w Słownik polskich pionierów techniki Katowice Śląsk 1984
- Mirosław Z. Wojalski Szkoła Karola Adamieckiego w Działo się w Łodzi... Łódź Zora wyd II 1996
- Encyklopedia Powszechna PWN
