Czesław Słania
| Zagłębiowskie Biogramy | |
 Czesław Słania | |
| Imię i nazwisko | Czesław Słania |
| Data i miejsce urodzenia | 22 października 1921 Czeladź |
| Data i miejsce śmierci | 17 marca 2005 Kraków |
| Zawód | grawer, projektant znaczków pocztowych i banknotów |
Czesław Słania (1921 - 2005), najsłynniejszy grawer XX wieku, wybitny projektant znaczków pocztowych i banknotów.
Czesław Słania urodził się 22 października 1921 w Czeladzi, gdzie mieszkał i spędził dzieciństwo w domu przy ul. Krzywej 2. Gdy miał sześć lat, rodzice przenieśli się do Osmolic na Lubelszczyznę, w rodzinne strony matki. W czasie okupacji niemieckiej wstąpił do partyzantki. Podziemie szybko poznało się na jego talencie, który wykorzystano głównie do podrabiania kenkart, ausweisów i innych dokumentów. Postępujące za Rosjanami polskie jednostki wojskowe wcieliły młodego Słanię w swoje szeregi. Gdy dotarł z żołnierzami do Zagłębia, skończyła się wojna. Czesław opuścił armię w randze porucznika.
Po zdaniu tzw. dużej matury, jesienią 1945 r. próbował dostać się do Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, ale jego prace graficzne nie wzbudziły tam zachwytu, co więcej, ówczesny rektor uczelni odmówił przyjęcia go w poczet studenckiej braci. Dopiero protekcja prof. Chomicza, który poznał się na jego sztuce, pozwoliła mu na rozpoczęcie nauki na tej uczelni. Studia rozpoczął na Wydziale Grafiki ASP. Podczas praktyki w Drukarni Narodowej w Krakowie, którą odbywał w 1947, zapoznał się z techniką grawerską. Odtąd była to pasja jego życia. To zdecydowało, że następne lata studiów na Akademii poświęcił zgłębianiu tajników tej sztuki. Szczególnie interesowało go miedziorytnictwo i technika trawienia metalu. Już praca dyplomowa - znaczek "Bitwa pod Grunwaldem" Jana Matejki, nad którą pracował dwa lata, przyniosła mu wielkie uznanie. Otrzymał dyplom z odznaczeniem "Summa Cum Laude".
W czasie studiów dał się też poznać jako autor większości plansz i rysunków do siedmiotomowej "Anatomii człowieka" pod redakcją prof. UJ dr. Tadeusza Rogalskiego. Po ukończeniu studiów w 1950 r. podjął pracę w Wytwórni Papierów Wartościowych w Warszawie. Zaprojektował wtedy swoje pierwsze znaczki. Ze względu postępującą chorobę płuc w 1956 wyjechał na leczenie do Szwecji, gdzie pozostał na stałe. Po kilku latach pracy w reklamie związał się z Pocztą Szwedzką.
Pierwszym zaprojektowanym przez niego w Szwecji znaczkiem był wizerunek poety Gustava Frodinga, wydany w 1960 r. z okazji 100-lecia jego urodzin. Dla poczty szwedzkiej zaprojektował łącznie ponad 300 znaczków, m.in. serie poświęcone 90. urodzinom króla Gustawa VI Adolfa, podróżom Linneusza, grzybom, motylom, badaniom morskim. W sumie dla poczt różnych państw krajów, w tym i Polski - wykonał ponad 1000 projektów znaczków. Jego znaczki ukazały się w Danii, na Grenlandii, Wyspach Owczych, Islandii, Monako, Niemczech, Francji, Belgii, San Marino, Szwajcarii, Australii, USA, Chinach, Tajlandii. Wydał je również Watykan i ONZ. Dorobek ten sprawił, że jego nazwisko wpisano do Księgi Rekordów Guinnessa jako twórcy rekordowej liczby wygrawerowanych znaczków pocztowych. Został uhonorowany tytułem nadwornego grawera króla Szwecji (1972), królowej Danii i księcia Monaco.
Tematyka prac filatelistycznych Czesława Słani obejmowała portrety panujących, noblistów, aktorów i inne, florę i faunę, historię i kulturę. Wśród sławnych osób, które utrwalił na znaczkach był papież Jan Paweł II, politycy: John Kennedy, Charles de Gaulle, Winston Churchill, królowie Anglii, Szwecji, Arabii Saudyjskiej, gwiazdy filmowe: Brigitte Bardot, Marilyn Monroe. Prywatnie wykonywał projekty, które nie znalazły się później w obiegu, m.in. serię poświęconą walkom o zawodowe mistrzostwo świata w boksie oraz portret Jana Pawła II.
Swoje prace często prezentował na wystawach filatelistycznych, zbierając liczne nagrody (Nagroda Roberta Stolza za serię Muzyka w Szwecji, przyznana w 1984 przez Philatelistic Music Circle; nagrody za najładniejsze znaczki roku w Szwecji; nagroda za najładniejszy znaczek świata - szwedzki znaczek Balet, 1979). Pierwszą Szwedzką Akademię Sztuki Filatelistycznej, powołaną w 1981, nazwano jego imieniem. W kilku krajach założono specjalne grupy studyjne analizujące jego metody pracy. W Danii wydano katalog Mestaren Czesław Słania. Biografi och Katalog. Obok projektów filatelistycznych zajmował się projektowaniem banknotów. Pierwszy - 10 bolivarów, powstał na zamówienie rządu Wenezueli. Kolejne wykonał dla Litwy, Argentyny, Kazachstanu, Kanady, Izraela, Portugalii, Belgii, Brazylii i wielu innych krajów. Ponadto grawerował ekslibrisy, plakietki, medale, wykonywał prace dla związków i organizacji polonijnych.
Niesamowite zdolności plastyczne mogły sprowadzić go na złą drogę. Miał umiejętność genialnego odwzorowywania każdego szczegółu. Kiedyś w szkole zgubił legitymację. Natychmiast wykonał jej superdokładną kopię. Niestety, też gdzieś się zawieruszyła. Obie zobaczył na biurku dyrektora, kiedy został wezwany, by się wytłumaczyć. Za karę wyleciał ze szkoły. Znakomicie odwzorowywał także bony obiadowe oraz bilety na mecze bokserskie, których był entuzjastą. Podczas wojny podrabiał "kenkarty". Kiedy miał zapłacić za egzamin do Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, wykonał banknot, na którym podobiznę robotnika zastąpił wizerunkiem ówczesnego rektora, który nie chciał go przyjąć na studia. A podpisy prezesa i skarbnika NBP zastąpił swoim. Nikt się nie zorientował, że to falsyfikat. Awantura wybuchła dopiero wtedy, kiedy panie z kwestury zaniosły go do banku. Anegdota związana z tym wydarzeniem krążyła po Krakowie przez długi czas. Mógł zostać kryminalistą - jak straszył go dyrektor szkoły - ale swoje talenty oddał na usługi pocztom całego świata i wytwórniom papierów wartościowych. W jednej z rozmów podkreślał, że zleceniodawcy muszą mieć duże zaufanie do grawera, muszą wierzyć, iż stworzył tylko jedną matrycę banknotu.
Uwielbiał grawerskie żarciki. Często w tle znaczków umieszczał swoją twarz i podobizny swoich bliskich. A w misterne ornamenty, będące tłem znaczków wpisywał mikroskopijne imiona osób z rodziny i znajomych. Zbieracze znaczków Słani nazwali je "tajnopisami". Wielu z nich wymienia słynny znaczek "Bieg Wazów", na którym wśród startujących w zawodach narciarskich artysta umieścił swoją postać, choć na nartach nigdy nie jeździł. Najbardziej lubił portretować matkę Józefę. Znawcy zachwycają się wizerunkiem jej twarzy wykonanym w 95. urodziny.
Szczególne miejsce w życiu Czesława Słani zajmuje jego druga ojczyzna Szwecja, dokąd wyemigrował w 1956 r. Właśnie w tym kraju, gdzie w 1999 r. uznano go za "Polaka stulecia", krążyło powiedzenie, że ze sztychowania miniaturowych znaczków pocztowych uczynił mistrzostwo olimpijskie.
Z lupką i rylcem nie rozstawał się nawet podczas urlopu. Kiedy trzeba, potrafił pracować po 15 godzin dziennie. Swoje prace sygnował "CZ. SLANIA S.C." co było skrótem z łacińskiego "sculpsit", co znaczy "wydrapał". Uważał, że im bardziej pracochłonna i żmudna jest jego praca, tym większe daje efekty.
Nazywano go Dürerem XX- wieku. Tytułami, medalami i nagrodami mógłby obdzielić parę pokoleń polskich plastyków. Papież Jan Paweł II odznaczył go Orderem Św. Grzegorza. Król Karol XVI Gustaw - Medalem Ósmej Wielkości z niebieską wstęgą. Królowa Danii Małgorzata II - Orderem Kapituły Rycerskiej. Książę Monako Rainier III Kawalerskim Orderem Św. Karola. Kilkakrotnie trafił do księgi rekordów Guinnessa. Między innymi jako autor ponad 1000 projektów znaczków opracowanych dla poczt 43 krajów i twórca największego znaczka pocztowego. Jego pierwszy i tysiąc pierwszy znaczek ukazał się w Polsce. Ten ostatni, wyemitowany w 1999 r. przedstawiał zamek w Książu.
Emisja znaczków według jego projektów dawno przekroczyła nakład 25 miliardów. Sześć jego znaczków zdobyło tytuł najpiękniejszych na świecie, m.in. za znaczek o tematyce sportowej "Lotnictwo" otrzymał złoty medal w 1954 r. podczas konkursu w Rimini. W 60. rocznicę urodzin wybrano Słanię na patrona szwedzkiej Akademii Sztuki Filatelistycznej. A w 70. rocznicę jego urodzin uhonorowano w Szwecji trzyznaczkowym bloczkiem, który artysta uznał za swoje najlepsze dzieło.
Na całym świecie do dziś działają fankluby "grawera XX wieku" – jak o nim mówiono. Pierwszy powstał w Sztokholmie w 1981 r. z okazji 60-lecia urodzin artysty. Kolejny - "Czeslaw Slania Study Group" w Milwaukee, w Stanach Zjednoczonych. Dziś jego wielbicieli można znaleźć wśród stowarzyszonych filatelistów Danii, Szwecji, Niemiec, a także Polski. Nie brakuje ich też w rodzinnym mieście, w Czeladzi. Czesław Słania zmarł 17 marca 2005 w Krakowie w wieku 84 lat. Został pochowany na Cmentarzu Rakowickim.
Miasto Czeladź nie zapomniało o swoim sławnym rodaku. W 1999 r. został mu przyznany tytuł Honorowego Obywatela, a 24 marca 2006 r. odsłonięto tablicę pamiątkową na budynku przy ul. Krzywej 2, w którym mieszkał artysta.
Biogram opracował: Piotr Dudała
Linki zewnętrzne
- Strona poświęcona twórczości Czesława Słani
- Krótki filmik "Czesław Słania - król rylca" w serwisie youtube.com
