Władysław Szafer

Zagłębiowskie Biogramy
Władysław Szafer
Imię i nazwisko	Władysław Szafer
Data i miejsce urodzenia	23 lipca 1886 Sosnowiec
Data i miejsce śmierci	16 listopada 1970 Kraków
Zawód	światowej sławy przyrodnik, profesor i rektor UJ

23 lipca 1886 w Sosnowcu urodził się Władysław Szafer światowej sławy przyrodnik, profesor i rektor (1936-1938) Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Współtwórca polskich parków narodowych i inicjator odtworzenia populacji żubra w Puszczy Białowieskiej. Twórca i dyrektor(do 1960) Instytutu Botaniki PAN. Autor ponad 100 publikacji z zakresu historii botaniki.

Młodość i studia

Szafer lata dziecięce spędził w Mielcu, gdzie już jako młody chłopak żywo interesował się przyrodą, chętnie uczestnicząc w wycieczkach krajoznawczych. Po ukończeniu I Gimnazjum Klasycznego im. Konarskiego w Rzeszowie, studiował botanikę w Wiedniu i na Uniwersytecie Lwowskim. Jego wykładowcami byli znakomici naukowcy, lecz najwięcej zawdzięczał Marianowi Raciborskiemu, który nauczył go propagować naukę i ochronę przyrody. W latach 1908-1910 powstały jego pierwsze prace: "O zadaniach i celach geografii roślin" oraz "Geobotaniczne stosunki Miodoborów galicyjskich". W roku 1910 uzyskał tytuł doktora filozofii na Uniwersytecie Lwowskim. Później studiował gleboznawstwo i botanikę leśną. Podczas I wojny światowej Władysław Szafer zaciągnął się jako ochotnik do Legionu Wschodniego pod dowództwo Józefa Hallera. Po rozwiązaniu tej jednostki wojskowej władze austriackie skierowały go na przeszkolenie w dziedzinie bakteriologii do Krakowa. W charakterze bakteriologa pracował później w Łagiewnikach, Tarnowie, Kielcach i Lublinie.

Okres krakowski

Latem 1917 roku prof. Szafer, zwolniony z dalszej pracy w wojsku opuścił Lublin, ponieważ władze Uniwersytetu Jagiellońskiego zaproponowały mu objęcie katedry botaniki po zmarłym prof. Raciborskim. Jednocześnie powołano go na stanowisko dyrektora Instytutu Botanicznego, a także Ogrodu Botanicznego w Krakowie. W roku 1918 Władysław Szafer otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prowadził wykłady z paleobotaniki i florystyki oraz socjologii, geografii i systematyki roślin. W latach 1920-1949 pełnił funkcję Prezesa Państwowej Rady Ochrony Przyrody .W tym okresie stworzył wiele interesujących prac takich, jak: "Krótki zarys botaniki leśnej", "O fenologicznych porach roku w Polsce", " Element górski we florze niżu polskiego", "Polichromia roślinna w ołtarzu Wita Stwosza", "Skarby przyrody i ich ochrona" ,"Zarys botaniki", "Dwa zielniki" i wiele innych. Był autorem map geobotanicznych Polski. Prowadził wiele badań, podróżując po całym świecie.

Tablica pamiątkowa na budynku muzeum OPN w Ojcowie (Foto: Dariusz JUREK)

Działalność naukowa w kraju i za granicą

Profesor Władysław Szafer był członkiem wielu organizacji zajmujących się popularyzacją ochrony przyrody na świecie. Należał do Międzynarodowej Rady Ochrony Przyrody i jej Zasobów. Swoje dorosłe życie związał z Uniwersytetem Jagiellońskim. W latach 1917-1960 był Dyrektorem Ogrodu Botanicznego UJ przy ul. Kopernika. Obok pracy naukowej i ochrony przyrody, w latach 1936-38 piastował zaszczytne stanowisko Rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz w czasie II wojny światowej stanowisko tajnego Rektora. Organizował w tym czasie pomoc materialną i opiekę nad rodzinami uwięzionych w czasie II wojny światowej profesorów Uniwersytetu. W latach 1947-1960 był przewodniczącym Rady Naukowej. Kierował Zakładem Paleobotaniki i Katedrą Systematyki i geografii Roślin. W roku 1956 napisał pracę pt. "Ojcowski Park Narodowy". Był też redaktorem czasopism: "Ochrona Przyrody" i " Chrońmy Przyrodę Ojczystą". Profesor Szafer całe swoje życie poświęcił ochronie przyrody. W jednym z udzielonych wywiadów wyznał, że najgroźniejszym wrogiem środowiska jest ludzka głupota i bezmyślność, a najważniejszym zadaniem jest pokonanie jej. Przez całe życie walczył o prawdę naukową i o utrzymanie piękna przyrody. Profesor Szafer był niezmiernie cenionym człowiekiem, otrzymał wiele nagród i wyróżnień za swój wkład w ochronę przyrody. Był Doktorem honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego, UMCS w Lublinie i Uniwersytetu Karola w Pradze. Był inicjatorem utworzenia Ligi Ochrony Przyrody w 1926 r., przewodniczącym Państwowej Rady Ochrony Przyrody (1926-49), Komitetu Botanicznego PAN (1952-1955) oraz Tymczasowego Komitetu Ochrony Przyrody; wiceprezes PAN (1957-1961). Członek wielu krajowych i międzynarodowych towarzystw naukowych m.in. Polskiej Akademii Umiejętności, Polskiej Akademii Nauk, Royal Society w Edynburgu, Fińskiej Akademii Nauk, Duńskiej Królewskiej Akademii Nauk i Niemieckiej Akademii Przyrodników w Halle. Przyczynił się do powstania większości polskich parków narodowych, m.in. Białowieskiego, Pienińskiego, Babiogórskiego, Ojcowskiego i Tatrzańskiego oraz parków nadmorskich. W uznaniu zasług prof. Szafera jego nazwisko zostało umieszczone na honorowej liście Światowego Funduszu na Rzecz Dzikich Zwierząt (WWF).

Zmarł 16 listopada 1970 w Krakowie. Spoczywa na cmentarzu Rakowickim w Krakowie.

Pamięć o prof. Szaferze trwa

W centrum Ojcowa w pięknie odnowionym, zabytkowym budynku mieści się Centrum Edukacyjno-Muzealne Ojcowskiego Parku Narodowego. Na jego frontowej ścianie znajduje się pamiątkowa tablica poświęcona pamięci sławnego sosnowiczanina, twórcy ruchu ochrony przyrody w Polsce i jednocześnie pomysłodawca i założyciel Ojcowskiego Parku Narodowego. Warto przy okazji weekendowych lub wakacyjnych wędrówek zajrzeć do Centrum, tym bardziej że jest tam też kącik poświęcony profesorowi Szaferowi. Centrum Edukacyjno-Muzealne OPN to dawne Muzeum Przyrodnicze im. Władysława Szafera – mieści się w dawnym hotelu Pod Łokietkiem. Są w nim prezentowane eksponaty z zakresu geologii i rzeźby Doliny Prądnika, archeologii oraz świata roślinnego i zwierzęcego OPN. Integralną część Muzeum stanowi Park Zamkowy, który stanowi rodzaj ekspozycji pod gołym niebem i łączy w sobie elementy naturalne i kulturowe. W Sosnowcu, w dzielnicy Klimontów jest ulica jego imienia. Postać ta jednak w naszym mieście jest wciąż stosunkowo mało znana, choć na pewno zasługuje na szczególną pamięć oraz stałe przypominanie jego osiągnięć i dokonań, zwłaszcza wśród młodego pokolenia.

Biogram opracował: Piotr Dudała