Gwara zagłębiowska

Gwara używana przez mieszkańców Zagłębia Dąbrowskiego. Gwara jest należy do dialektu małopolskiego. Najważniejszą cechą gwary było mazurzenie to jest nie wymawianie głosek cz, dż, rz, sz.

W gwarze zagłębiowskiej występuje też akcent krakowski - przedłużaniu ostatniej samogłoski w wyrazie.

Zwraca uwagę nietypowa odmiana wielu czasowników. Te czasowniki, które w bezokoliczniku kończą się na "-pać", np. "złapać", odmieniają się w Zagłębiu w pierwszej osobie z końcówką nie "-pie" ("złapię"), ale "-pe" ("złape"). Kilka przykładów:

ja złape (ja złapię) ja chlape (ja chlapię) ja kąpe (ja kąpię)

Przykłady innych od występujących w polszczyźnie powszechnej nazw zagłębiowskich:

spinacze - klamerki (śląski) - żabki (polski)

Z uwagi na przynależność do zaboru rosyjskiego pojawiają się rusycyzmy np. raniec (plecak)

J.S.Ziemba - Słownik prowincyjonalizmów Powiatu Będzińskiego (DG, 18.09.1888)

Będzin: bachnąć - zarzucić; baraszek - domek; bufle - kartofle; bzdury - jw; chędożyć - czyścić buty; ciepać - ciskać; cyganić - jw; djos - diabeł; hamrać - gryźć, targać; hurtać - xxx; jabka - kartofle; jagody - twarz, policzki; jankor - zmartwienie; kady - dokąd; kaj - gdzie; karyga - dziewczyna; kiecka - jw; kiesik - kiedyś; leberber - rewolwer; legać - kłaść się; merka - komar; nizinier - inżynier; pedzieć - powiedzieć; perki - kartofle; pieszczonek - pierścionek; sebłóczyć się - rozebrać się; śpik - sen; szmigust - śmigus; tyrpać - trącać (Tyrpnijmy sie kieliskami); zawdy - zawsze;

Czeladź, Grodzieć, Psary, Boleraus, Gródek, Łagisza, Wojkowice, Strzyżowice, Bobrowniki: bejcować - kłamać; chachar - człowiek niższego stanu (górnicy tak mówili np. o wieśniakach); ciućmok - brzydka dziewczyna; gibko - szybko; Jędra - skarbnik (Strzyżowice); k sobie - na lewo; sam - tu; skizić się - upić się; stajać - stawać; śwarny - ładny; tutk - tutaj; wyrko - łóżko.

Dąbrowa: bachor - dziecko; bryle - okulary; derdelucha - wódka; ferdymanka - dziewczyna lubiąca stroić się; hapeć - pantofel; odeńć, raz ci padam, bo cie horne w pysk; porywacz - złodziej; przekabacić - jw; przodek - jw (śląski: bant); pyskować - jw; s kuli - z powodu; śleper - pomocnik górnika; (śląski: sznupać - tabakę zażywać); wiano - posag; wrypiać - wlepiać; zeblec - zdjąć odzież; żeniaty - żonaty;

Powiedzenia; Ona już pod hunorem - w ciąży; Kaczki ludzie pędzają - gdy widzą pijanych na ulicy; Żydów bije - gdy ktoś drzemiej kiwając się; Twoja dusa w trepach chodzi - gdy ktoś mówi niedorzecznie;