Bronisław Banasik

Zagłębiowskie Biogramy
Bronisław Banasik
Imię i nazwisko	Bronisław Banasik
Data i miejsce urodzenia	8 września 1894 Będzin
Data i miejsce śmierci	9 marca 1979 Warszawa
Zawód	żołnierz, pułkownik NZW, major Wojska Polskiego, komendant główny NZW, ofiara represji stalinowskich.

Urodził się 8 września 1894r. w Będzinie, jako syn Mikołaja i Agnieszki z domu Maślaczyńska. Ukończył szkołę podstawową, a następnie średnią szkołę handlową. W 1915 r. został powołany do rosyjskiego wojska, w którym brał udział w I wojnie światowej. W 1916 awansowany został do stopnia podporucznika.

Okres II Rzeczpospolitej

W 1918 r. po uzyskaniu przez Polskę niepodległości wstąpił do Wojska Polskiego. W latach 1919-20 był uczestnikiem wojny polsko-bolszewickiej. W 1921 r. otrzymał stopnień porucznika. W Wojsku Polskim służył na różnych stanowiskach. W 1939 został dowódcą kompanii gospodarczej Pułku Radiotelegraficznego. Z powodu sympatii narodowych przez kilkanaście lat nie był awansowany.

II Wojna Światowa

Po wybuchu II Wojny Światowej, we wrześniu 1939 r. w stopniu kapitana służył w macierzystym pułku, biorąc udział w walkach z Niemcami. Po rozbiciu jednostki na froncie pod Janowem Lubelskim w dniu 26 września 1939r. nie poszedł do niewoli, lecz przedostał się do Warszawy. Tamże 1 listopada 1939r. wstąpił do Narodowej Organizacji Wojskowej, pod pseudonimem „Stefan”. W Komendzie Głównej tej organizacji piastował funkcje: szefa wydziału uzbrojenia i następnie zastępcy szefa wydziału organizacyjnego, pełniąc je do lipca 1942r.. Po rozłamie w Stronnictwie Narodowym i Narodowej Organizacji Wojskowej na tle scalenia z Armią Krajowej, objął stanowisko szefa wydziału organizacyjnego Komendy Głównej NOW-AK. W szeregach Armii Krajowej, gdzie przybrał pseudonim „Zrąb”, awansowany został do stopnia majora ze starszeństwem od 1 września 1942r.

Powstanie Warszawskie

W Powstaniu Warszawskim początkowo organizował jednostki złożone z ochotników na Mokotowie. W sztabie Komendy obwodu Mokotów był szefem wyszkolenia organizacyjnego, używając pseudonimu „Zrąb”. Od 20 września 1944r. w sztabie 10 Dywizji Piechoty AK im. Macieja Rataja, pełnił funkcję p.o. szefa sztabu tej dywizji. Po kapitulacji Mokotowa poszedł do niewoli niemieckiej, przebywał w oflagu w Murnau. Jego numer jeniecki to 224648.

Działalność w Narodowym Zjednoczeniu Wojskowym

Po wyzwoleniu z okupacji niemieckiej, w październiku 1945 r. powrócił do Polski, gdzie kontynuował działalność konspiracyjną w szeregach Narodowego Zjednoczenia Wojskowego. Został zweryfikowany w stopniu podpułkownika. Początkowo pełnił bliżej nieokreślone funkcje inspektora w Komendzie Głównej, używając dawnego pseudonimu „Stefan”. W lutym 1946 r. przyjął propozycję objęcia stanowiska komendanta głównego tej organizacji, przyjmując także awans do stopnia pułkownika. Na swego adiutanta wyznaczył por. Adama Kotowskiego ps. „Adam”, „Kłos”, byłego Komendanta Powiatu Ostrów Mazowiecka NZW. Jednocześnie pracował na stanowisku kierownika wydziału transportowego w Państwowych Zakładach Wydawnictw Szkolnych w Warszawie. Mieszkał przy ul. Długiej. Jak pisze prof. Leszek Żebrowski, na stanowisku komendanta głównego NZW wykazał duże zdolności organizacyjne. Mimo aresztowań większości członków Komendy Głównej w marcu i kwietniu 1946, nie dopuścił do zaniku działania organizacji. Zreorganizował Komendę Główną, powołując na swego zastępcę mjr. Józefa Drelichowskiego ps. „Hen” i Ludwika Stanisławskiego na funkcję skarbnika. W kwietniu 1946r. wyznaczył „Polańczyka” na szefa wywiadu. W związku z wyjazdem Jana Kaima ps. „Filip”, „Wiktor” do Londynu, w czerwcu 1946r. mianował Jana Lapetę na stanowisko kierownika komórki łączności zagranicznej, przez którego przesyłał sprawozdania organizacyjne do centrali Stronnictwa Narodowego w Londynie. Jednocześnie utrzymywał stałe kontakty z członkami Prezydium konspiracyjnego Stronnictwa Narodowego w kraju: Leonem Dziubeckim ps. „Leon”, „Profesor” (p.o. prezesa) i Włodzimierzem Marszewskim ps. „Gorczyca”, „Graba” (kierownikiem Wydziału Wojskowego i Wydziału Politycznego SN), otrzymując od nich środki finansowe na prowadzenie działalności konspiracyjnej NZW i odbierając instrukcje prezesa Stronnictwa Narodowego, Tadeusza Bieleckiego z Londynu. Za pośrednictwem komendantów Obszarów i Okręgów NZW nadzorował działalność organizacji do kwietnia 1947. Wówczas, w wyniku amnestii, część okręgów ujawniła się i zaniechała dalszej działalności. Mimo pozostania Komend Okręgów: Warszawskiego, Białostockiego, Podlaskiego oraz niektórych komend powiatowych NZW w konspiracji, miał już z nimi utrudniony kontakt, jednakże nie zaniechał działalności, próbując nawiązywać łączność organizacyjną z pozostałymi strukturami NZW i koordynować ich działalność.

Prześladowania stalinowskie

Został aresztowany przez UB w Warszawie 14 stycznia 1948r. W śledztwie był bardzo brutalnie traktowany, zachowując godną postawę, podtrzymując na duchu współwięźniów. Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie skazał go 13 listopada 1948r. trzykrotnie na karę śmierci i karę 15 lat więzienia, wymierzając karę śmierci jako karę łączną. Rozprawie przewodniczył sędzia kpt. Zbigniew Furtak. Postanowieniem Najwyższego Sądu Wojskowego z 14 stycznia 1949r. wyrok złagodzono do kary dożywotniego więzienia. Postanowieniem Zgromadzenia Sędziów Najwyższego Sądu Wojskowego z 29 maja 1957 karę tę zmniejszono do 15 lat więzienia, a przy uwzględnieniu amnestii z 27 kwietnia 1956r. do 5 lat więzienia, uznając jednocześnie karę za odbytą.

Po uwolnieniu z więzienia

Po zwolnieniu z więzienia otrzymał zakaz powrotu do Warszawy. Zamieszkał z żoną w Przemkowie pow. Szprotawa na Dolnym Śląsku, gdzie przez wiele lat pracował jako kierownik kina. W 1967 skierował pismo do Rady Państwa PRL, prosząc o wyrażenie zgody na powrót do Warszawy, motywując to następująco: Proszę (prosimy z żoną) o powrót do Warszawy, do własnego jednorodzinnego domku "(...) Przez okres pięciu lat biłem Niemców, ukrywałem się pod obcymi nazwiskami, w Powstaniu straciliśmy jedynego syna. Żona przez pięć lat była łączniczką w AK, posiada również duże zasługi, żona jest obywatelką obcego, zaprzyjaźnionego z Polską państwa. Żona w życiu swym nie widziała sali sądowej, ani żadnego procesu, a gehenna jaką przeżyła jest podobna do mojej. Dziś razem z żoną mamy ponad 140 lat, chcemy i tęsknimy za spokojnym życiem, a takie możemy mieć tylko we własnym domku w Warszawie. (...) Dom zasadniczo stanowi własność żony, budowała go za swój posag, który otrzymała od swych rodziców, ja figuruję w zaświadczeniu hipotecznym w połowie – a więc żona pokrzywdzona jest konfiskatą bez sądu".

Powrót do Warszawy, śmierć

Po dwuletnich staraniach, w których przejawiał zarówno odwagę, jak i bezkompromisowość, pisząc np. w jednym z wniosków: "mam odwagę przyznać się, że gdybym jeszcze raz urodził się – szedłbym tą samą drogą", postanowieniem Sądu Wojewódzkiego dla m.st. Warszawy z 13 czerwca 1969r. zarządzono w stosunku do niego zatarcie kary. Do Warszawy powrócił dopiero na początku lat 70-tych. Tam też zmarł 19 marca 1979r. Pochowany jest na Cmentarzu Bródnowskim w Warszawie (alejka 43A). Miał syna Zdzisława (ur. 1926), który poległ podczas Powstania Warszawskiego.

Był odznaczony orderem Virtuti Militari V kl. i Krzyżem Walecznych.

opracował: Piotr Dudała

Źródła:

• Józef Rokicki, Blaski i cienie bohaterskiego pięciolecia, Niemcy Zachodnie [Hannower] 1949;
• Lesław Bartelski, Mokotów 1944, Warszawa 1986;
• Kazimierz Malinowski, Na północ od Starówki. Żołnierze łączności Żoliborza, Warszawa 1988;
• Żołnierze Wyklęci. Antykomunistyczne podziemie zbrojne po 1944 roku. Warszawa 1999;
• Leszek Żebrowski: Banasik Stefan, Encyklopedia „białych plam”, T. II, Radom 2000).