Przemysł cementowy w Zagłębiu Dąbrowskim

Przemysł cementowy w Zagłębiu Dąbrowskim

Referat zamieszczony w Katalogu Wystawy Polskiego Przemysłu, Handlu i Rzemiosła Zagłębia Dąbrowskiego w Sosnowcu, która miała miejsce w dniach 3 czerwca - 14 czerwca 1939 r.

Inż. MIECZYSLA W ZARĘBSKI dyr. Cementowni Zakładów Solvay, Grodziec k/Będzina

Rozwój przemysłu cementowego w okresie ostatniego dwudziestolecia na terenie Zagłębia Dąbrowskiego Na terenie Zagłębia Dąbrowskiego, a ściślej powiatu będziń- skiego istnieją dwie cementownie: w Grodźcu kjBędzina - własność Zakładów Solvay w Polsce, oraz w Wojkowicach Komornych - własność T-wa Górniczo-Przemysłowego "Saturn". Tak złożyło się, że z dwóch stojących obok siebie cementowni jedna jest najstarszą w Polsce - to cementownia "Grodziec", druga natomiast "Sa- turn" naj młodszą, wybudowaną już po wojnie w roku 1929.

\ Właściciel majątku w Grodźcu p. Ciechanowski, zakłada w ro- ku 1857 najstarszą w ówczesnym zaborze rosyjskim cementowni~ "Grodziec". Cementownia ta należała do pierwszych pi~ciu cementowni wybudowanych w Europie. Pierwszy rok produkcji tej cementowni dał 490 ton cementu. Wypalanie było prowa- . dzone w pieca~h szachtowych systemem periodycznym, który za- mienia si~ z biegiem post~pu technicznego na proces ciągły, produkując już w roku 1884 do 5000 ton. W roku 1910 eementownia "Grodziec" stawia piec obrotowy długości 50 m. dla metody mokrej o produkcji 150 ton cementu dziennie. W cza- sie wojny światowej cementownie w Polsce nie rozbudowują si~. Po wojnie w roku 1923 cementowni~ "Grodziec" wraz z są- siadującą kopalnią zakupują Zakłady Solvay i znacznie ją rozbu- dowują, wprowadzając w latach 1925, 1927 i 1929 nowoczesne trzy piece systemu "Unax". Równolegle nast~puje rozbudowa pomocniczych urządzeń produkcyjnych. W roku 1928, kiedy za- ~z~ła si~ dobra koniunktura dla cementu, T-wo "Saturn" rozpo- ~z~ło rozbudow~ drugiej cementowni na naszym terenie, stawia- jąc dwa nowoczesne piece obrotowe. Niestety, zaczynający si~ kryzys po roku 1930 postawił całe eementownictwo polskie w bardzo ci~żkim położeniu. Cementow- nie nieprzygotowane do ci~żkich warunków kryzysowych, pra- eujące nie ekonomicznie, nieposiadające odpowiednich warun- ków surowcowych i energetycznych, zostały zamkni~te. Cemen- townie: "Grodziec" i "Saturn", dzi~ki nowoczesnym urządzeniom, pozwalającym na ekonomi~ pracy, zdołały przez czteroletni okres trwania kryzysu ekonomicznego utrzymać si~. Dalszy wzrost za- potrzebowania cementu dzi~ki polepszeniu si~ sytuacji gospodar- czej po długoletniej stagnacji pociąga za sobą budow~ w cemen- towni "Grodziec" najnowocześniejszego pieca o zdolności pro- dukcyjnej 300 ton dziennie. Nie jest rzeczą przypadku, że pierwsza cementownia na zie- miach polskich powstaje w Zagł~biu Dąbrowskim, jak również nie jest rzeczą przypadku, że po okresie kryzysu pierwszy do- tychc~as jedyny nowy piec został zbudowany w Grodżcu. Przy- ezyn należy si~ dopatrywać w bardzo korzystnym położeniu obu ~ementowni tak pod wzgl~dem surowcowym, jak i energetycz-

nym. Cementownie stoją w pobliżu własnych kopalni, posługu- jąc się miałem węglowym o większej zawartości popiołu, który jest naj ekonomiczniejszym źródłem kalorii dla wypału klinkru. Pokłady surowca wapiennego należą do układu triasowego z for- macji wapienia falistego, muszlowego. Kamień wapienny nie po- siada nadmiernej domieszki szkodliwego dolomitu, glina zaś po. siada dużą zawartość tlenków żelaza i odpowiednią ilość krze- mionki; dzięki temu, że oba surowce t. zn. kamień wapienny i glina występują w przerostach, nie ma trudności w mieszaniu obu surowców. Zapas surowca dla obu cementowni przy rocznej produkcji 500000 ton, oblicza się na sto lat. Obydwie cementownie posiadają własną energię elektryczną. która to energia stanowi bardzo poważną pozycję w nowoczesnym systemie produkowania cementu, o czym świadczy cyfra z roku 1938, wykazująca zużycie 45 milionów kilowato-godzin przez obydwie cementownie. Roczna produkcja "Grodźca 1" który jest największą cemen- townią w Polsce, wynosi 400 tysięcy ton, "Saturna" - 180 tysięcy ton, dając sumaryczną cyfrę rocznej produkcji Zagłębia. ~bliczoną na 580 tysięcy ton, co stanowi trzecią część ogólno- polskiego zapotrzebowania z roku 1938. Obie cementownie zdolne są do zamagazynowania około 150 tysięcy ton cementu. Ma to duże znaczenie ze względu na martwy sezon wysyłkowy w ciągu 3-ch do 4-ch miesięcy zimowych, a zwiększoną wysyłkę cementu la- tem, przekraczającą możliwości produkcyjne fabryk. jeżeli chodzi o udział cementowni Zagłębia w eksporcie za- granicznym, to w roku 1938 obie cementownie wysłały około 20 tysięcy ton cementu za granicę, co stanowi 4,3% ich pro- . dukcji. Tak niska cyfra eksportowa była podyktowana przede wszystkim zapotrzebowaniem cementu na rynku wewnętrznym, niskimi cenami uzyskiwanymi na rynkach zagranicznych, daleką drogą lądową, wysokimi frachtami morskimi (polskie linie żeglu- gowe są najdroższe). Eksport podyktowany jest tylko celem poprawy bilansu handlowego przez cementownie zrzeszone w biurze eks- portowym, które zobowiązały się wywozić pewien procent za granicę.

Ujemną stroną rozmieszczenia cementowni w południowo- zachodnich województwach Polski jest transport gotowego pro- duktu do odległych dzielnic Polski. Cement jest artykułem bardzo" tanim objętościowo, cena za 100 kg. łącznie z opakowaniem wynosi zł 3,50 loco fabryka, dla dostaw rządowych zł 3,05. Przecięt-. . na przewozu, przypadająca na każdą fabrykę, jest wysoka i dochodzi do 250 kilometrów, podnosząc koszt cementu o 30% w hurcie wg. obowiązującej taryfy z, dnia 15.111.1926 r. Jest to więc bar- dzo poważne obcia,żenie ceny sprzedaży. Brak spławnej rzeki, choćby połączenia z Wisłą czy Wartą, stanowi tu dużą prze- szkodę. W tym położeniu więc są cementownie Zagłębia Śląskie-- go, Dąbrowskiego i Krakowskiego. Cementownie wewnątrz kraju-- w Zdołbunowie, Wołkowysku, Rejowcu i Wejcherowie leżą zno- wu zdala od kopalń węgla, który stanowi 30 - 40% zużycia na wagon produkowanego cementu. Przed Polską stoi bardzo poważne zagadnienie racjonalnego. rozmieszczania przemysłu cementowego, ponieważ, ilość cementu przypadająca na głowę mieszkańca w Zagłębiu Dąbrowskim wy- nosi 120 kg. w całej Polsce 50 kg. (dla orientacji podaję, że średnia w Niemczech wynosi 170 kg.). Zagadnienie to posiada duże trudności, z jednej strony odpowiednia ilość i jakość surowca i miejscowe żródła energii cieplnej, z drugiej - poważna odległość od rynku zbytu produktu. Ze względu jednak. na sprawę obronności kraju i wyrównanie współczynnika produkcji na głowę ludności, co w znacznej mierze przyczyni się do racjo- nalnego budownictwa na całym obszarze kraju, należałoby przy- stąpić jak najrychlej do budowy nowej cementowni w Centralnym. Okręgu Przemysłowym.