Przemysł hutniczy w Zagłębiu Dąbrowskim

Przemysł hutniczy w Zagłębiu Dąbrowskim

Referat zamieszczony w Katalogu Wystawy Polskiego Przemysłu, Handlu i Rzemiosła Zagłębia Dąbrowskiego w Sosnowcu, która miała miejsce w dniach 3 czerwca - 14 czerwca 1939 r.

PAWEŁ JAGUCZAŃSKI Prezes Komilelu Wyslawy, członek Za- rzqdu i Dyreklor Tow. Sosno Fabryk Rur i Żelaza S. A. w Sosnowcu Przemysł hutniczy Zagłębia Dąbrowskiego

Przemysł hutniczy, położony na terenie Zagłębia Dąbrowskie- go, zgrupowany jest obecnie w trzech koncernach, a mianowicie: "Towarzystwo Akcyjne Zakładów Hutniczych Huta Bankowa" Spółka Akcyjna o kapitale zakładowym 50 000 000 fr. fr.~ "Modrzejów-Hantke, Zjednoczone Zakłady Górniczo-Hutnicze"~ Spółka Akcyjna o kapitale zakładowym 15650000 zł i Towa- rzystwo Sosnowieckich Fabryk Rur i Żelaza, Spółka Akcyjna o kapitale zakładowym 20 000 000 zł. Poza hutami śląskimi są to największe w Polsce przedsiębiorstwa hutnicze, obejmujące nie tylko typowe działy produkcji, lecz także zakłady przetwór- cze, jak np, rurkownie, gwożdziarnie, druciarnie, podkowiarnie~ warsztaty produkujące narzędzia rolnicze itp. Pierwszym przedsiębiorstwem hutniczym, powstałym w Zagłębiu Dąbrowskim z inicjatywy Banku Polskiego, a zwłaszcza Henryka.

Łubieńskiego, dyrektora tego Banku, jest Huta Bankowa. Budo- wa Huty Bankowej została rozpoczęta w roku 1834. Według zamierzeń Banku, Huta Bankowa miała posiadać 6 wielkich pie- ców do wytapiania surówki na koksie (pierwsze tego rodzaju piece w Królestwie Polskim), 18 pieców pudlowych, 4 piece . płomienne (szwejsowe), 3 piece rafiJ/eryjne oraz walcownię żelaza. Produkcja roczna surówki miała wynosić 180 000 centnarów. Dwie maszyny parowe po 100 koni każda i kilka maszyn pomocni- czych zostały częściowo zbudowane w Zakładach Steinkellera w Żarkach. Na założenie Huty Bankowej Bank Polski wydatko- wał około 5 000 000 złp. Po odłączeniu z dniem 1 stycznia 1843 r. górnictwa krajo- wego i oddaniu go pod zarząd osobnego wydziału przy Komisji Rządowej Przychodów i Skarbu zaczyna się upadek Huty Ban- kowej, zakończony jej zamknięciem w 1872 r. W roku 1876 Zakłady Huty Bankowej wraz z innymi górniczymi objektami rządowymi zostały wydzierżawione przez rząd rosyjski generało- wi Riesenkampfowi oraz Plemiennikowi. Z tych rąk w 1877 roku Huta Bankowa przeszła w dzierżawę Towarzystwa Akcyjnego - Societe Anonyme des Forges et Acieries de Huta Bankowa. już w roku 1880 pod rządami nowej spółki Huta Bankowa uru~ chomiła nowy wielki piec na koksie, oraz rozpoczęła produkcję stali systemem zasadniczym Martin'a. Dalszy rozwój Huty Ban- kowej trwał nieprzerwanie aż do zajęcia jej przez okupantów w dniu 1 sierpnia 1914 r. Po ustąpieniu okupantów w listopa- dzie 1918 r. Towarzystwo z wielkim nakładem przystąpiło do uruchomienia Huty Bankowej, tak, że już w sierpniu 1920 r. został uruchomiony pierwszy piec martinowski. Huta Bankowa w Dąbrowie Górniczej prowadzi następujące działy: wielkie piece, stalownię z 5-ma piecami martinowskimi i 1 piecem elektrycznym do celów specjalnych, odlewnię stali i żeliwa, walcownię, blachownię, cynkownię blachy, kuźnię, warsz- taty mechaniczne, warsztaty złączek kolejowych oraz elektrownię dostarczającą prąd na własne potrzeby. Oprócz tego do Huty Bankowej należy Walcownia Renard na Dębowej Górze, wytwa- rzająca drobno-wymiarowe żelazo i walcówkę żelazną i posiada- jąca walcownię rur.

Huta Bankowa dzierżawi od Tow. Sosnowieckich Fabryk Rur i Żelaza hutę w Zawierciu, w której pracuje wielki piec. stalownia z 2-ma piecami martinowskimi i walcownia średnio- wymiarowego żelaza. W 1938 r. Huta Bankowa we wszystkich swych oddziałach wyprodukowała 130 tysięcy ton surówki i 288 tysięcy ton stali. a sprzedała 249 462 ton gotowych wyrobów wartości brutto 69 034 682 zł. Do grupy Huty Bankowej należą oprócz huty w Dąbrowie Górniczej i walcowni żelaza na Dębowej Górze, również" T ow. Akc. Przemysłu Metalurgicznego w Polsce" w Radomsku, pro- dukujące drut ciągniony, żelazny i stalowy, liny, gwoździe, łopaty. widły i konstrukcje żelazne, oraz Gwarectwo "Hrabia Renard" w Sosnowcu i Franco-Polskie Tow. Górnicze w Dąbrowie Gór- niczej, wydobywające węgiel kamienny. Towarzystwo Huta Bankowa posiada poza tym własne ko- palnie rudy żelaznej w okręgu częstochowskim. W roku 1881 zo- staje założona w Sosnowcu fabryka rur pod firmą Huldschinsky und S8hne, jako zakład filialny fabryki rur w Gliwicach. W związ- ku z wycofaniem się dotychczasowych właścicieli z czynnego ży- cia przemysłowego, powstaje nowe Towarzystwo o kapitale fran- cuskim pod nazwą: "Societe Anonyme des Usines de Fabrication des Tubes et des Forges de Sosnovice". Towarzystwo to posiada hutę w Zawierciu, która była rozbudowywana systematycznie od 1897 r. do 1914 r. Huta ta posiada: wielki piec, stalownię wy- posażoną w 4 piece Siemens-Martin'owskie i 1 mikster i walcow- nię żelaza. W Sosnowcu Towarzystwo posiada walcownię rur bez szwu, walcownię rur spawanych w styk, walcownię rur spawanych . elektrycznie, walcownię blach, stalownię, wyposażoną w dwa pie- ce elektryczne (z czego jeden 3-tonowy), cynkownię, warsztat mechaniczny i warsztaty przetwórcze, produkujące konstrukcje z rur i blach, oraz tlenownię. W 1928 r. zakłady wybudowały jedyne w Polsce urządzenie do produkcji rur systemem przeciągania przez pierścienie. W 1934 r., na podstawie specjalnej umowy o racjonalizacji produkcji, Towarzystwo Sosnowieckich Fabryk Rur i Żelaza wy-

dzierżawiło Towarzystwu Huta Bankowa swą hutę w Zawierciu (poza pługownią), przejmując produkcję rur Walcowni Hr. Renard. Firma produkuje rury spawane od 1fs" do 2", gazowe, rury bez szwu od 61fs" do 160 mm. średnicy, rury spawane elektrycz- nie do 2". Rury bez szwu są wykonywane w gatunkach zwykłym i specjalnym; konstrukcje z rur, \odlewy ze stali z pieca elektrycz- nego, części płużne, blachy grube, żelazo uniwersalne, oraz kon- strukcje z blachy. Do To;warzystwa należą również kopalnie rudy żelaznej w okręgu częstochowskim. Całkowity zbyt wyrobów Towarzystwa w 1938 r. wynosił 51.674 ton wartości 31.088.154 zł. Trzecim z rzędu przedsiębiorstwem hutniczym na terenie Zagłębia jest firma "Modrzejów-Hantke". Powstała ona wskutek fuzji 2-ch spółek akcyjnych: Modrzejowskich Zakładów Górniczo- Hutniczych i Towarzystwa Zakładów B. Hantke w Warszawie. Do koncernu należą następujące zakłady pracy: Huty: "Milowice", "Katarzyna", "Staszic" - położone w Sosnowcu, Fabryka "Świa- towit" w Myszkowie, Huty: "Częstochowa" i "Blachownia" pod Częstochową, kopalnie rudy żelaznej w okręgu częstochowskim oraz majątki ziemskie w okręgu częstochowskim. Położone na terenie Zagłębia Dąbrowskiego Huty: "Milowice", "Katarzyna" i "Staszic", jak również Fabryka "Światowit" w Myszkowie, two- rzyły dawną Spółkę Akcyjną Modrzejowskie Zakłady Górniczo Hutnicze. Huty, położone w Sosnowcu, weszły w posiadanie tej firmy dro~ą wykupienia ich z rąk poprzednich ich posiadaczy- kapitału niemieckiego - w okresie lat 1920 -1925. Były to: "Mi- lowicer Eisenwerk", założone w roku 1882, "Zawod Jekatierina" własność " Vereinigte Konigs & Laurahiitte" w Berlinie, założone 1883 roku oraz "Zawod Puszkin" (obecnie "Staszic"), założone w 1898 roku. Obecnie te 3 huty zatrudniają łącznie 3100 robotników i 180 urzędników. . Poza tym w Sosnowcu przy hucie "Milowice" mieści się Na- czelna Dyrekcja Firmy, zatrudniająca 190 pracowników umysło- wych. Huty: "Milowice", "Katarzyna" i "Staszic" stanowią jeden organizm gospodarczy i wzajemnie się uzupełniają.

Htlta "Katarzyna" posiada wielki piec oraz stalownię o 3-ch piecach martinowskich. Bloki, wytwarzane przez tę stalownię, wę- drują do dalszej przeróbki w walcowniach, znajduj~cych się w hu- tach "Milowice" i "Staszic". W hucie "Milowice" Zakłady posia- dają walcownie żelaza - dużą, średnią i małą. Z wydziałów dal- szej przeróbki ważniejsze są następujące: śrubiarnia, podkowiar- nia, warsztaty kowalskie, warsztaty mechaniczne z butlownią, wy- rabiającą butle do gazów sprężonych i montownia narzędzi rol- niczych. W hucie "Katarzyna": walcownia blachy cienkiej, rural- nia z cynkownią, łopaciarnia oraz odlewnia żeliwa o wadze wy- robów do 20 ton w sztuce. Huta "Staszic" posiada walcownię żelaza na gorąco i zimną walcownię żelaza taśmowego oraz druciarnie. Huty: "Milowice" i "Katarzyna" posiadają własne elektrow- nie o łącznej mocy 3290 KW. W ogólnym zbycie Zakładów "Modrzejów - Hantke", który w roku 1938 dosięgnął kwoty zł. 50000000, te 3 huty party- cypują w 48%.