Mury miejskie w Będzinie

Mury miejskie Będzina przed rewitalizacją (Foto: Dariusz JUREK)

Mury miejskie w Będzinie

Powstanie murów miejskich zapoczątkowane zostało za panowania króla Kazimierza Wielkiego, zarazem inicjatora budowy warowni będzińskiej. W celu zwiększenia obronności Zamek opasany został dwoma pierścieniami murów, stanowiących system niezależny, choć łączący się z fortyfikacjami miasta. Rozpoczęcie budowy murów miejskich miało miejsce zapewne niedługo po formalnej lokacji Będzina w 1358 roku, niemniej jednak, jako że był to proces długotrwały, zakończył się dopiero w połowie, a może nawet w końcu lat 60. XIV wieku, przed śmiercią króla (1370 r.). Jadący w maju 1364 roku do Krakowa cesarz Karol IV, najznamienitsza postać w ówczesnej Europie, być może oglądał mury Będzina jedynie częściowo ukończone. O tym, że budowę danego założenia obronnego Będzin zawdzięczał ostatniemu Piastowi na tronie polskim, świadczą przekazy zawarte w Kronice współczesnego królowi Janka z Czarnkowa, jak również o wiele późniejszego kronikarza Jana Długosza (II poł. XV w.). Wielkie przedsięwzięcie budowlane Kazimierza Wielkiego w Będzinie świadczyło o wadze, jaką król przywiązywał do ufortyfikowania miasta, a tym samym do umocnienia pogranicza Małopolski ze Śląskiem, znajdującym się wtedy (od I poł. XIV w.) pod panowaniem wrogich Polsce Czech. Wzrosło więc i strategiczne znaczenie leżącego na granicy śląsko-małopolskiej miasta. Czarna Przemsza, opływająca Będzin od zachodu, stała się rzeką graniczną. Zbudowane z kamienia na zaprawie wapiennej mury nadały miastu kształt wydłużonego w kierunku południowym owalu, spłaszczonego od strony wschodniej. Łączna długość murów miejskich w średniowieczu wynosiła około 1000 m, powierzchnia miasta zaś ok. 7 hektarów. Mury miejskie wraz z Zamkiem stanowiły integralną część. Biegły one od muru arkadowego Zamku, wzdłuż ogrodu parafialnego kościoła św. Trójcy, dalej skręcały na południe w kierunku dzisiejszej alei Kołłątaja, następnie wzdłuż dzisiejszych ulic Modrzejowskiej i Zawale aż do Czeladzkiej, skąd odbijały na północ z powrotem w kierunku warowni, gdzie łączyły się z murami podzamcza. Powstał w ten sposób tzw. kwartał zamkowy, jak i kwartał kościelny (mury kościelne stykały się wewnątrz z miejskimi). Szerokość muru wynosiła około 1,80 do 2 m. Zwieńczony był on krenelażem (blankami), który zachował się tylko fragmentarycznie i obecnie został w dużej mierze zrekonstruowany (przebieg średniowiecznego muru miasta obrazuje mapka). Obronność murów została zwiększona przez wzniesienie baszt, tj. wież, niezabudowanych od strony wewnętrznej. Trudno ustalić ich liczbę i wysokość, jednak na planie miasta z 1823 roku widniały jeszcze 4 z nich po wschodniej stronie miasta, dwie zaś częściowo zachowały się do dnia dzisiejszego. Baszty, w kształcie kwadratowych ryzalitów wysuniętych przed zewnętrzne lico murów, były wyższe od nich. Tradycyjnie obrona poszczególnych baszt przydzielona być mogła określonym zgromadzeniom cechowym –w Będzinie istniały cechy szewski, kowalski, rymarski, piekarski... Stąd też swe nazwy baszty zawdzięczały zwykle cechowi, którego opiece podlegały. W źródłach historycznych zachowała się wzmianka, że jedna z baszt, znajdująca się w południowo-zachodniej części murów, nazywana była szewską. Kto wie, może to właśnie ta zachowana w pobliżu nas? Mury posiadały dwie bramy wjazdowe: bramę tzw. Krakowską (lub Sławkowską) położoną we wschodniej części miasta u wylotu ulicy, w przedłużeniu północnej pierzei rynku, oraz Bytomską, usytuowaną na zachodzie, na przedłużeniu zachodniej pierzei rynku, w okolicach dzisiejszej ulicy Czeladzkiej. Częściowe zniszczenie murów miejskich przyniósł tzw. potop szwedzki (1655 – 1660), w późniejszym okresie zaczęły one tracić na znaczeniu ze względu na zmiany urbanistyczne, wychodzenie przez zabudowę poza krępujący rozwój miasta archaiczny gorset murów miejskich, powstawanie przedmieść na wschodzie i zachodzie miasta, jak i rozbudowę dzielnicy przemysłowej. W XIX wieku nastąpiły liczne rozbiórki elementów murów obronnych, w tym bram wjazdowych. Resztek zniszczenia dokonała architektura miejska „doklejana” do murów. W latach 2010-2011, w ramach projektu subregionalnego „Zachowanie dziedzictwa kulturowego i osiągnięć kulturalnych Zagłębia”, dokonano prac renowacyjnych i zabezpieczających (m.in. czyszczenia, wzmocnienia kamienia i fug, uzupełnienia ubytków, naprawy spoin), a także częściowej odbudowy murów wraz z ich iluminacją.

Mury miejskie Będzina przed rewitalizacją

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

Mury miejskie Będzina w trakcie rewitalizacji

• 
• 
• 
• 
• 

Mury miejskie Będzina po rewitalizacji

• 
• 
• 
• 
•