Dwór w Dobieszowicach

Dwór obronny (Foto: Dariusz JUREK)

Widok od wschodu (Foto: Szkieletek)

Dwór w Dobieszowicach - późnorenesansowy dwór usytuowany na wzgórzu w Dobieszowicach, zbudowano na rzucie kwadratu, z kamienia łamanego, a następnie otynkowano. Elewacje, z wyjątkiem zachodniej, są czteroosiowe. Budynek posiada czterospadowy, łamany dach zwany polskim, pokryty gontem. Dwupiętrowy i podpiwniczony dwór przypuszczalnie liczył sobie niegdyś o jedną kondygnację więcej, być może jednak była to jedynie ozdobna attyka.

Zbudowany został najprawdopodobniej nie później niż w I połowie XVI wieku, być może przez Jarockich herbu Rawicz, władających Dobieszowicami od 1533 r. do drugiej lub trzeciej dekady XVII w. Według nieudokumentowanych przekazów zbudowano go na miejscu średniowiecznego dwór modrzewiowego, który spłonął.

Przez stulecia był wielokrotnie przebudowywany. Zdaniem specjalistki, która w 1970 r. sporządziła analizę architektoniczno-historyczną budowli, na przełom XVI i XVII w. lub na połowę XVII w. - wtedy wieś trzymali Frankenbergowie herbu Grzymała - przypadło założenie belkowych stropów oraz - być może - sklepień w sieni, a także przeniesienie komunikacji do sieni. W XVIII w. - być może w czasie kiedy wsią władali Piegłowscy herbu Nałęcz - nastąpiło ukształtowanie obecnej bryły budynku. Powstał wówczas dach łamany tzw. polski. Wprowadzono również podziały wewnętrzne wielkich pomieszczeń.

Zasadnicze zmiany w obrębie rzutu i bryły budynku nastąpiły w XIX wieku. Guido Henkel von Donnersmarck, mieszkający w prześwietnym świerklanieckim pałacu, oddał dobieszowicki dwór do dyspozycji swego administratora. Wtedy zapewne przeprowadzono podział obu wielkich izb w szerszej części rzutu parteru (wzdłuż osi północ – południe). Chronologię tego okresu wyznaczyła klasycystyczna stolarka zachowana we wspomnianej ścianie działowej.

Kolejne podziały w obrębie rzutu obydwu kondygnacji miały miejsce już w XX wieku. Wiązały się one przeznaczeniem dworu na mieszkania dla pracowników folwarcznych. W tym okresie istniał już bowiem nowy dwór, wybudowany vis à vis starego, po przeciwnej stronie ulicy. W budynku nowego dworu, aż do końca II wojny światowej, znajdowało się biuro i mieszkanie administratora majątku, zaś po wojnie na tym miejscu wybudowano szkołę podstawową.

Istniejący dwór zachował nieliczne renesansowe detale architektoniczne. Należy do nich przede wszystkim kamieniarka okienna i drzwiowa. W piwnicach dworu zachowały się sklepienia kolebkowe, sklepienia krzyżowe na parterze, a w pomieszczeniach sal na parterze i na piętrze - stropy zbudowane z belek.

Przez mieszkańców Dobieszowic gmach nazywany był dworem, dworkiem, belwederem, a nawet … zamczyskiem. Według legendy połączony był podziemnym korytarzem z świerklanieckim pałacem Hencklów von Donnersmarck, leżącym kiedyś o sześć kilometrów na północny zachód od Dobieszowic. Ostatecznie w piwnicach dworu odkryto wejście do wykutego w skale tunelu. Była to zapewne tzw. "wycieczka" - tajemne wyjście awaryjne dla mieszkańców na wypadek oblężenia, być może świadczące o pierwotnym, obronnym charakterze budynku.

Dwór jest wpisany do rejestru zabytków od 1953 roku. W latach 1955 - 1961 usiłowano poprawić stan budynku m.in. wymieniając elementy dachu. W końcu lat sześćdziesiątych XX w. wykonano inwentaryzację dworu. Obiekt znajdował się wtedy „w stanie daleko posuniętego zniszczenia na skutek zawilgocenia i zagrzybienia, mury magistralne korpusu pozbawione większości tynków wykazywały niebezpieczne konstrukcyjnie wybrzuszenia (…), zaś dach nad korpusem głównym posiadał niekompletną więźbę i częściowo uszkodzone pokrycie gontowe”. W latach 1973 – 1975 przeprowadzono kapitalny remont zabytku, przywracający mu świetność.

W roku 2008 stało się zadość kilkuletnim prośbom i staraniom Stowarzyszenia "Brynica" z Dobieszowic o nocne oświetlenie elewacji dworu - Gmina Bobrowniki sprawiła obiektowi nocną iluminację, która znakomicie eksponuje w ciemności piękną, masywną bryłę gmachu.

W drugiej dekadzie obecnego wieku prowadzono także różne prace remontowe, w tym wzmocniono fundamenty budynku żelbetową opaską oraz uporządkowano przyległy teren.

Obecnie w stylowych wnętrzach mieści się sala ślubów i sala reprezentacyjna, w której odbywają się imprezy kulturalne i posiedzenia.

Opracował; Janusz Hetmańczyk, Stowarzyszenie "Brynica", 2018.

Obiekt w rejestrze zabytków województwa śląskiego: A/260/10 (województwo śląskie), A/8/60 z dnia 23 II 1960 (województwo katowickie)

Współrzędne geograficzne: 50° 23' 45" N; 19° 00' 05" E

Bibliografia:

• Gawlik Małgorzata. Studium historyczno-konserwatorskie dworu w Dobieszowicach. Praca dyplomowa studium podyplomowego konserwacji zabytków architektury i urbanistyki Wydz. Architektury Politechniki Śląskiej, mps. Gliwice, 2008.
• Hetmańczyk Janusz Dobieszowice z "przyległościami": Niebyła, Wesoła, Wymysłów. Historia wsi Wyd. Stowarzyszenie "Brynica". Dobieszowice, 2009. ISBN 978-83-929170-0-7. Str. 290-296.

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

Na starej fotografii

• 

  Dwór w Dobieszowicach. Około 1929 r. Ze zbioru: Kantor–Mirski M. Z przeszłości Zagłębia Dąbrowskiego i okolicy. Szkice monograficzne. Sosnowiec, 1932. T. II, s. 25.

• 

  Dwór w Dobieszowicach. 1960 r. Fot. Witalis Wolny. Ze zbioru: Instytut Sztuki PAN

• 

  Dwór przed remontem kapitalnym. Około 1970 r. Ze zbioru M. Trefon

• 

  Opis zdjęcia:

• 

  Opis zdjęcia:

• 

  Opis zdjęcia:

• 

  Opis zdjęcia:

• 

  Opis zdjęcia: