Ostrowy Górnicze (Sosnowiec)

Ostrowy Górnicze - dzielnica Sosnowca, dawniej nazywana Niemce.

Niemce

Osada utworzona w puszczy nadprzemszańskiej w bliżej nieokreślonym czasie. Pierwsze wiadomości pisane o tej miejscowości pochodzą z 1590 roku. Właściwy rozwój osady związany jest z przypadkowym odkryciem w 1814 roku pokładów węgla kamiennego.

Górnictwo

Kopalnię odkrywkową o nazwie "Feliks" przekształconą w 1823 r. w głębinową, założył tutaj Feliks hr. Łubieński, dzierżawca wsi. W 1824 r. uległa ona pożarowi. Pożar strawił także następną kopalnię, o tej samej nazwie, założoną w pobliżu pierwszej, unieruchomioną w 1843 r. Oprócz kopalni czynna była w Niemcach także huta cynku (do 1849 r.). Górnictwo węglowe zaczęło pomyślnie rozwijać się tutaj po przejęciu w 1874 r. nieczynnej kopalni i sąsiednich pól górniczych przez Warszawskie Towarzystwo Kopalń Węgla i Zakładów Hutniczych. Uruchomiono i zmodernizowano wówczas kopalnię "Feliks", wydrążono nowe szyby, założono kopalnię w kolonii Ostrowy i przysiółku Grabocin.

Inwestycje

Warszawskie Towarzystwo prowadziło ożywioną działalność inwestycyjną na terenie osady. Powstały domy mieszkalne dla urzędników i robotników, szkoły, ochronka, gospoda z salą balową, bilardową i czytelnią, sala teatralna, biblioteka publiczna, szpital, ambulatorium. Najciekawszym i największym obiektem tego zespołu jest stylowa gospoda wybudowana w 1903 r. według projektu znanych architektów warszawskich, Franciszka Lillpopa i Kazimierza Jankowskiego. W podobnym zakopiańskim stylu wybudowano ambulatorium. W 1948 r. zmieniono nazwę osady na Ostrowy Górnicze, które w 1967 r. połączono z Kazimierzem, tworząc miasto Kazimierz Górniczy (od 1975 r. dzielnica Sosnowca).

Bibliografia

• Małgorzata Śmiałek: Sosnowieckie ABC, tom I. Muzeum w Sosnowcu, 2002, s. 34-35. ISBN 83-915173-5-7. 
• Juliusz - Kazimierz Górniczy - Maczki - Ostrowy - Porąbka. Od tradycji do współczesności

Osada o pierwotnej nazwie Niemce, powstała przed wiekami w puszczy nadprzemszańskiej. Pierwszy znany zapis o tej miejscowości pochodzi z 1590 roku i znajduje się w archiwum miasta Mysłowice. Wieś została uloko- wana za wschodnią granicą Porąbki;należała wraz z nią do klucza sławkow- skiego, będącego w posiadaniu biskupów krakowskich. W 1790 roku, po kon- fiskacie dóbr biskupich tereny te przeszły na własność skarbu państwa. Od 1795 roku wchodziły w skład pruskiego Nowego Śląska (powiat siewier- ski), a po utworzeniu Księstwa Warszawskiego (1807) stały się własnością marszałka Jana Lannesa księcia Montebello. W 1812 roku rząd Księstwa skonfiskował je na rzecz skarbu państwa. Po kongresie wiedeńskim wieś zna- lazła się w granicach Królestwa Polskiego, w gminie olkusko-siewierskiej, a od 1874 roku należała do uprzemysłowionej gminy Górniczej. Właściwy rozwój osady wiąże się z przypadkowym odkryciem na jej te- renie pokładów węgla kamiennego. Pierwszą, odkrywkową kopalnię założył tutaj w 1814 roku Feliks Walezjusz hr. Łubieński, minister sprawiedliwości i spraw zagranicznych w Księstwie Warszawskim, naddzierżawca ekonomii sławkowskiej po konfiskacie dóbr biskupich. Od jego imienia została nazwana "Feliksem". Łubieński posiadał w Niemcach pałacyk myśliwski. Z tego okre- su Znane są nazwiska sołtysów wsi: Chwat i Galot. W 1823 roku odkrywkową kopalnię przekształcono w głębinową. N a sku- tek pożaru już w następnym roku ją zlikwidowano, a do wydobywania węgla przystąpiono w innym miejscu wsi. Nowa kopalnia otrzymała tę samą nazwę - "Feliks". Eksploatowano tu węgiel do 1841 roku, kiedy to pC;d ziemią wy- buchł groźny pożar, bardzo trudny do opanowania. W akcji ratowniczej, pro- wadzonej pod osobistym kierownictwem naczelnika Kopalń Zachodniego Okręgu inż. Józefa Cieszkowskie~, śmierć poniosło trzech górników. Po po- żarze wznowiono na krótko wydobycie,PQ czym w 1843 roku rząd unieru- chomił kopalnię. . Węgiel wydobywany w kopalni "Feliks" dostarczany był do huty cynku "Joanna" założonej w Niemcach w 1822 roku przez Konstantego Wolickiego i Piotra Steinkellera, przejętej przez rząd dwa lata później. Wskutek dużego popytu na cynk (eksportowano go do Azji Środkowej, Rosji i innych krajów) w pierwszych latach istnienia huta osiągała bardzo dobre wyniki produkcyjne.

Spadek cen cynku w drugiej połowie lat 20. XIX wieku, związany z załama- niem koniunktury, spowodował ograniczenie produkcji, a następnie zamknię- cie huty, w grudniu 1829 roku. Kopalnia "Feliks" zaopatrująca hutę w węgiel zmniejszyła z tego powodu wydobycie ze 150.000 cetnarów w 1818 roku do 24.000 cetnarów w 1830 roku. Znacznie spadło również zatrudnienie. Hutę uruchomiono ponownie w 1834 roku, lecz nie osiągnęła ona wielko- ści produkcji sprzed kryzysu. W latach 1836-1840, gdy cynkownie i kopalnie galmanu w Królestwie Polskim dzierżawił P. Steinkeller, nie prowadzono w nich inwestycji. Do upadku huty "Joanna" przyczyniły się również huragan i pożary w 1843 roku - przejściowo wstrzymano produkcję, a w 1846 roku wygaszono hutę22. Robotnicy w kopalni i hucie rekrutowali się z chłopów pańszczyźnianych I - miejscowych i z okolicznych wsi. Z czasem wykształciła się grupa robotni- ! ków wolnonajemnych. W 1836 roku w Niemcach zatrudnionych było 102 gór- ; ników i 113 hutników. W sąsiedztwie huty cynku i kopalni "Feliks" w latach 20. XIX wieku zaczęto budować domy dla robotników. Powstała pierwsza w Niemcach ko- lonia robotnicza, która nie dotrwała jednak do naszych czasów. W 1857 roku rząd wydzierżawił kopalnię na potrzeby Drogi Żelaznej War- szawsko- Wiedeńskiej. Wznowiono wydobycie, lecz już w 1861 roku, po poża- ł rze podziemnym, zakład zatopiono. Od 1874 roku działalność w Niemcach prowadziło Warszawskie Towa- rzystwo Kopalń Węgla i Zakładów Hutniczych - spółka akcyjna reprezentu- ; jąca kapitał krajowy, której głównymi udziałowcami byli profesor Jakub Na- ł tanson i przemysłowiec baron Leopold Kronenberg. Decyzją dyrektora na- łczelnego Towarzystwa Juliana Teofila Strasburgera biura Zarządu Spółki ulo- kowano w Niemcach. { Towarzystwo wydzierżawiło nieczynnąkopalnię "Feliks" wraz z sąsied- nimi polami górniczymi. Uruchomiło ją w 1876 roku pn. "Feliks I". Do 1886 roku, kiedy została zatopiona, wydobyto tu 530.000 ton węgla. Kolejna kopal- nia Towarzystwa otwarta w osadzie - "Feliks II", pracowała w latach 1886-1910 (przez ten czas wyprodukowano 3,7 mln ton węgla) oraz w latach ~ 20.XX wieku.

. Na rozwój osady znaczący wpływ miała również kopalnia "Kazimierz" uruchomiona w sąsiedniej Porąbce w 1884 roku oraz "Juliusz", wybudowana w latach 1902-1914. Rozwijające się górnictwo węglowe w Niemcach i okolicy przyciągało ludzi z innych terenów, którzy znajdowali tu pracę.Aby zaspokoić ich potrzeby mieszkaniowe i inne zarząd Towarzystwa podjął działalność inwestycyjną na dużą skalę. Z inicjatywy wspomnianego wyżej dyrektora J. Strasburgera w końcu XIX wieku wybudowano tzw. kolonię mieszkaniową Ostrowy. Wzdłuż dzisiejszej ulicy Gałczyńskiego stanęło kilkanaście domów robotniczych i urzęd- niczych. Były to budynki dwukondygnacyjne o czteroosiowych,jednoklatko- wych fasadach oraz typowe koszarowe obiekty trzykondygnacyjne o dziewię- cioosiowej i trzyklatkowej fasadzie, przykryte dwuspadowymi dachami. W 1892 roku wybudowano szpital na 25 łóżek - budynek na planie pod- kowy, w znacznej części parterowy, tylko od strony północnej piętrowy, ogro- dzony i otoczony parkiem. Na parterze znajdowały się sale chorych, gabinet lekarski, gabinety zabiegowe, sanitariaty, a na piętrze dwa mieszkania dwu- izbowe, przedpokój i ubikacja. W obszernym przyziemiu mieściły się: kuchnia, magazyn żywności, pralnia, magiel, mieszkanie dla służby. W ogrodzie przy- szpitalnym postawiono pawilon chorób zakaźnych, a na granicy założenia znaj- dowała się kostnica. Pierwszym lekarzem obsługującym szpital był dr Górecki z Granicy. 00 około 1905 roku pracowało tutaj dwóch lekarzy oraz dwóch felczerów. Do ich obowiązków należała również obsługa ambulatorium, które Towarzy- stwo wybudowało w 1904 roku, w sąsiedztwie szpitala. Budowlę tę zaprojek- towali architekci warszawscy Franciszek Lilipop i Kazimierz Jankowski. Na parterze znajdowała się poczekalnia, pokoje przyjęć oraz apteka, a na pię- trze pięciopokojowe mieszkanie lekarza, pokój służbowy i pokój gościnny23 . W 1900 roku Towarzystwo wybudowało szkołę według projektu Kazi- mierza Loewe: dwa pawilony utrzymane w konwencji historyzmu. Pierwszy pomieścił klasy szkolne, drugi mieszkani: dla nauczycieli i sale pomocnicze. ~erownikiem szkoły został S. Iżycki, a po jego śmierci funkcje te przejęła l sprawowała do 1919 roku jego żonar Waleria Iżycka. Organizacyjnie z tą placówką były związane szkoły dwuklasowe: "Pod lasem", "U Galota", na Feliksie i w Grabocinie.