Fabryka Przewodów Energetycznych w Będzinie

Fabryka Przewodów Energetycznych w Będzinie - należy do najstarszych zakładów przemysłu kablowego w Polsce. Została założona przez: Aleksandra Goldstauba i Hermana Noblina (z całkowicie polskim kapitałem wynoszącym 20 000 zł) w 1926 roku. Wspólnicy wykupili teren po nieczynnej fabryce szkła okiennego przy ulicy Sieleckiej w Będzinie, a w 1928 uruchomili pierwszą produkcję wyrobów kablowych. W styczniu 1930 roku spółka została zarejestrowana w Sądzie Powiatowym w Będzinie, pod nazwą Fabryka Kabli i Drutu w Będzinie Spółka z o.o.. Rozwój Fabryki datuje się od 1933 roku, kiedy to uruchomiono odlewnię mosiądzu i zainstalowano szereg nowoczesnych, jak na owe czasy, urządzeń produkcyjnych, między innymi, poziomą prasę hydrauliczną i dwie ciągarki ławowe. Inwestycje pozwoliły na znaczne powiększenie asortymentu i wielkości produkcji. W roku 1934 fabryka znana była jako wiodący producent prętów profilowych z miedzi i mosiądzu oraz, jako jedyny w Polsce, producent profili komutatorowych do wirników maszyn elektrycznych. Duże uznanie w kraju i na świecie zyskały druty do lutowania metali kolorowych, produkowane na podstawie patentu pracownika Fabryki, inż. Kowalczewskiego (znane były pod nazwami handlowymi: FKD, BRONYT i EFKACT - których produkcji zaniechano w latach 1947–1948 mimo istniejącego zapotrzebowania). W połowie lat trzydziestych uruchomiono pierwszą w Polsce, produkcję przewodów energetycznych: aluminiowych i stalowo – aluminiowych. Intensywny rozwój Fabryki nastąpił w roku 1937, po wejściu do Spółki nowych udziałowców, głównie francuskich oraz w mniejszym zakresie, angielskich i belgijskich. Znaczny dopływ kapitału oraz powiązania handlowe z francuskim koncernem „Societe Genereale de Credit Industriel et Commercial” w Paryżu, pozwoliły na pozyskanie środków, które przeznaczono na zmodernizowanie zakładu. Zakupione zostały tereny graniczące z zakładem, wybudowano nowe hale dla cynowni, odlewni i ciągarni drutu. Zainstalowano piece do wyżarzania prętów i drutów, zakupiono nowe ciągarki, oprzędzarki oraz aparaturę laboratoryjną itp. W tym czasie wartość zainwestowanego majątku przekraczała 26 mln złotych. Fabryka rozrosła się do średniej wielkości przedsiębiorstwa, zarówno pod względem wielkości produkcji jak i zatrudnienia. Na początku 1939 roku w Fabryce zatrudnionych było 502 robotników i 68 pracowników administracyjno – technicznych. W okresie międzywojennym Fabryka produkowała: walcówkę miedzianą, druty miedziane gołe i ocynkowane, linki miedziane, przewody izolowane gumą na niskie i wysokie napięcia, przewody oponowe i płaszczowe, kabelki telefoniczne polowe, sznury mieszkaniowe, przewody w osłonie, druty nawojowe w oprzędzie z materiałów włóknistych, pręty mosiężne, druty do lutowania, druty miedziane gołe i ocynowane oraz miedziane profile komutatorowe.W 1931 roku wyprodukowano 4300 ton przewodów i 140 ton wyrobów z metali kolorowych, o łącznej wartości 1,1 mln zł przedwojennych, a w 1938 roku wyprodukowano 14 000 ton przewodów i 1 480 ton wyrobów z metali kolorowych o wartości rzędu 5 mln zł.

W pierwszym dniu wojny, na zakład spadły 3 bomby, powodując uszkodzenie hali produkcyjnej, co zmusiło okupanta do jej przebudowy i modernizacji. W tym okresie Fabrykę Kabli i Drutu przekazano pod powierniczy zarząd niemiecki. W 1941 roku udziały pierwszych właścicieli Spółki wykupił przemysłowiec z Hamburga F.C. Ehlers, który rozbudował skręcalnie i oplatarnię oraz unowocześnił dział produkcji gumy. W latach okupacji wyroby z Fabryki trafiały głównie na rynek Trzeciej Rzeszy oraz potrzeby armii niemieckiej walczącej na froncie wschodnim. W ostatnich dniach okupacji rozpoczęto ewakuację Fabryki do Oderberga, gdzie od 1944 roku, wykorzystując przymusowych robotników z Będzina, budowano nowy zakład kablowy. Dzięki opieszałemu demontażowi maszyn przez załogę, ukrywaniu części maszyn i surowców, opóźniono ewakuację, co uniemożliwiło wywiezienie całego majątku fabryki do Oderberga.

W styczniu 1945 roku, po wycofaniu się wojsk niemieckich, Pełnomocnik Rządu inż. Warth, w porozumieniu z Komitetem Fabrycznym zaakceptował Tymczasowy Zarząd Fabryki Kabli i Drutu w Będzinie pod Zarządem Państwowym. Przeprowadzono spis inwentaryzacyjny i Fabryka została formalnie zarejestrowana jako Fabryka Kabli i Drutu pod Zarządem Państwowym. Od 2 lutego 1945 roku uruchomiono maszyny i na bazie posiadanych surowców wyprodukowano lekki kabelek telefoniczny dla potrzeb wojska. W krótkim czasie wznowiono produkcję całego asortymentu wyrobów. O prężności ówczesnej załogi Fabryki świadczy fakt podjęcia się wykonania przewodów stalowo – aluminiowych dla zaprojektowanej w 1946 roku linii przesyłowej 220 kV ze Śląska do Warszawy. Według pierwotnych zamierzeń linia miała być zbudowana z przewodów zakupionych we Francji, lecz dzięki staraniom załogi, popieranej przez lokalne władze polityczne, przewody zostały wykonane przez Fabrykę w Będzinie w kooperacji z Fabryką Drutu w Radomsku. Podjęcie się tak poważnego zadania stworzyło atmosferę dużego zaufania do zakładu i od tego momentu prawie wszystkie linie przesyłowe wysokiego napięcia budowane były z przewodów dostarczanych przez Fabrykę. W 1949 roku zmieniono nazwę Fabryki na Będzińskie Zakłady Wytwórcze Materiałów Elektrotechnicznych i połączono z niewielkim zakładem osprzętowym „Gąsiorowski”. Mariaż ten nie trwał długo i zakład „Gąsiorowski” został przeniesiony do Katowic, gdzie po doinwestowaniu powstał jako samodzielny, Zakład Osprzętu Sieciowego. Począwszy od 1950 roku, w polskim przemyśle kablowym, rozpoczęto wprowadzanie specjalizacji produkcji, w wyniku której, w Będzinie zlikwidowano produkcję przewodów izolowanych, a rozbudowywano produkcję przewodów gołych. Lata 1950–1957 to ciągła modernizacja parku maszynowego związana z wprowadzeniem do produkcji nowego asortymentu przewodów gołych. Do ważniejszych wyrobów, których produkcję uruchomiono w latach 1951–1967 można zaliczyć:

• telekomunikacyjne druty bimetalowe (1952 rok)
• druty miedziane profilowe gołe (1953 rok)
• druty miedziane posrebrzane(1954 rok)
• przewody elektroenergetyczne napowietrzne gołe stalowo-aluminiowe o przekroju Al/ Fe 1:4 (1954 rok)
• przewody jezdne do elektrycznych trakcji trolejbusowych i tramwajowych (1955 rok)
• pręty miedziane komutatorowe z miedzi kadmowej (1955 rok)
• pręty profilowe mosiężne na zawiaski okularowe (1957 rok)
• druty cupalowe (1957 rok)

Lata 1961–1970 przynoszą dalszy rozwój asortymentowy produkcji. W roku 1961 uruchomiona zostaje produkcja seryjna przewodów stalowo-aluminiowych o przekrojach 402 mm2 i 525 mm2. W roku 1962 rozpoczęto produkcję żył sektorowych pełnych walcowanych, do kabli elektroenergetycznych, o przekrojach 16–120 mm2 i kątach 90° i 120° oraz wykonano prototypową partię drutów aluminiowych profilowych. W 1963 roku zainstalowano urządzenia do elektroiskrowej obróbki ciągadeł z węglików spiekanych i po raz pierwszy wprowadzono do bieżącej produkcji ciągadła profilowe spiekowe, wykonane we własnym zakresie. Na lata 1963–1966 przypada największy rozwój produkcji profili miedzianych oraz profili miedzianych z dodatkiem srebra, przeznaczonych do uzwojeń silników elektrycznych dużej mocy. W 1966 roku, na walcowym ciągadle nastawnym skonstruowanym przez pracowników Fabryki, wykonano pierwszą partię profili miedzianych o wysokości powyżej 120 mm. W 1967 roku rozpoczęto produkcję przewodów napowietrznych gołych typu AFL-3 o przekroju 16 mm2. W 1969 roku wykonano próbną partię profili komutatorowych o przekroju trapezowym, do rozrusznika samochodu FIAT 125p produkowanego przez ZEM w Świdnicy oraz, na skalę przemysłową, uruchomiono produkcję profili komutatorowych o przekroju asymetrycznym.

Medal pamiątkowy 50 - lecia działalności Fabryki Przewodów Energetycznych

W latach 1971–1978 zakład notuje dalszy, istotny postęp w zakresie produkcji nowych i nowoczesnych wyrobów kablowych. W latach 1970-1975 fabryka wchodziła w skład Kombinatu Przemysłowego Kabli „Polkabel” jako Fabryka Przewodów Energetycznych w Będzinie - K-4. W okresie tym wprowadzono do produkcji:

• pełną gamę małowymiarowych profili komutatorowych miedzianych
• elektrotrakcyjne przewody z brązu o przekrojach 35 mm2 do 185mm2
• przewody nawojowe miedziane w izolacji z włókna szklanego i nasycane lakierami elektroizolacyjnymi
• przewody nawojowe aluminiowe w izolacji z włókna szklanego i nasycane lakierami elektroizolacyjnymi
• telekomunikacyjne przewody z brązu gołe o zakresie wymiarowym 1,2–3,0 mm
• żyły sektorowe aluminiowe pełne, ciągnione o dużych przekrojach 150 mm2 i 185 mm2 z kątem 90°
• profile miedziane komutatorowe o małych wymiarach do silników bardzo małej mocy wg normy japońskiej dla fabryki SILMA w Sosnowcu

Po likwidacji Kombinatu Przemysłowego Kabli „Polkabel” w 1976 roku zakład jako Fabryka Przewodów Energetycznych w Będzinie funkcjonował w strukturach Zjednoczenia Przemysłu Maszyn i Urządzeń Energetycznych „Megat”, podporządkowanemu Ministerstwu Przemysłu Maszyn Ciężkich i Rolniczych.

W latach osiemdziesiątych kontynuowano prace z końca lat 70. nad wdrażaniem do produkcji linek wykonanych ze stopów aluminium. Sukcesem zakończyło się wyprodukowanie przewodu typu AAL-270 mm2 ze stopu aluminiowego Almelec TR-23. Równocześnie prowadzono prace zmierzające do poszerzenia asortymentu produkcji profili komutatorowych, zarówno pod względem wymiarowym, kształtu jak i gatunku stosowanej miedzi (miedź srebrowa beztlenowa z różną zawartością srebra). W tym okresie następował również dynamiczny rozwój produkcji linek stalowo-aluminiowych w ramach prowadzonej przez państwo inwestycji w liniach przesyłowych wysokiego napięcia jak również w ramach elektryfikacji wsi i rolnictwa. Fabryka rozwinęła także kooperację z innymi zakładami kablowymi w Polsce w zakresie produkcji żył kablowych (żyły okrągłe, sektorowe, pełne, wielodrutowe i oplatane). Wycofano się natomiast z produkcji przewodów nawojowych w oprzędzie szklanym. Rozpoczęto na dużą skalę produkcję gotowych przewodów nawojowych profilowych miedzianych dla przemysłu motoryzacyjnego: do alternatorów i rozruszników oraz taśm miedzianych o szerokości do 60 mm. Uruchomiono produkcję szyn miedzianych w prętach o przekroju prostokątnym, kątowym, teowym i innym na życzenie klienta. Fabryka rozszerzyła także produkcję narzędzi z węglików spiekanych, przy zastosowaniu nowoczesnych, numerycznie sterowanych drążarek elektroiskrowych i drucikowych. Maszyny te pozwalały wykonać pełną gamę ciągadeł, zarówno na potrzeby własne, jak i odbiorców zewnętrznych. W roku 1993 uruchomiono produkcję drutów miedzianych jezdnych profilowych i okrągłych do przekroju 150 mm2 z miedzi gatunku M1E oraz miedzi z domieszką srebra. W tym też roku przystąpiono do uruchomienia produkcji linek stalowo-aluminiowych segmentowych, stwarzających nowe możliwości techniczne do modernizacji linii napowietrznych najwyższych i średnich napięć. Przewody te zastępują tradycyjne przewody stalowo-aluminiowe pozwalając na zwiększenie dopuszczalnej obciążalności prądowej. W roku 1994 Fabryka nawiązała współpracę z Firmą Alcoa Fujicura Ltd w zakresie produkcji linek odgromowych z wbudowanym rdzeniem światłowodowym typu OPGW.

Od 1999 roku Fabryka Przewodów Energetycznych działa jako Spółka Akcyjna Skarbu Państwa (Fabryka Przewodów Energetycznych S.A.). Po roku 2000 rozwój fabryki ukierunkowany został na produkcję przewodów izolowanych. W 2003 roku uruchomiono produkcję przewodów samonośnych izolowanych na napięcia znamionowe 0,6/1kV typu AsXSn i AsXS, z przeznaczeniem na rynki krajowe i zagraniczne. Lata 2005–2006 to następne nowe wyroby – przewody napowietrzne izolowane, wg normy fińskiej, typu AMKA oraz jednożyłowe przewody w osłonie ochronnej przeznaczone na napięcie 12/20 kV typu PAS, AALXS, AALXSn, PAS-W, AAsXs, AasXSn. W okresie powojennym funkcję dyrektora Fabryki Przewodów Energetycznych w Będzinie pełnili: Edward Walkowicz (1945), Ludwik Jachimowicz (1945– 1946), Jerzy Adamski (1946–1947), Stefan Bartnikowski (1948–1950), Stefan Kociński (1950–1953), Mieczysław Stasiak (1953–1972), Eugeniusz Baran (1972–1977), Wilhelm Zych (1977–1981), Stanisław Gałęziowski (1981–1992), Lech Szymański (1992–1999), a po przekształceniu przedsiębiorstwa państwowego w jednoosobową Spółkę Akcyjną Skarbu Państwa, Andrzej Trojanowicz (1999-2007, 2008), Przedpełski Zbigniew Jerzy (2007-2008), Kaleta Krzysztof Kazimierz (2008-2016), Pilch Józef Janusz (2016-2018), Przybylak Krzysztof (2018- ).

Bibliografia

• Polski przemysł kablowy. Pod redakcją Jana Grobickiego. Bydgoszcz 2007, s. 282 - 293.
• Nowastowski J., Grobicki J.: Polski przemysł kablowy. Przegląd Elektrotechniczny R.85 nr 9/2009, s. 298-303.

---

Germadon