Tekst źródłowy strony Towarzystwo Artystyczno-Literackie

'''Towarzystwo Artystyczno-Literackie''' – towarzystwo zrzeszające intelektualistów i plastyków z [[Zagłębie Dąbrowskie|Zagłębia Dąbrowskiego]] z lat dwudziestych i trzydziestych XX wieku. 

==Historia powstania==
W maju [[1923]] roku grupa intelektualistów i plastyków z [[Zagłębie Dąbrowskie|Zagłębia Dąbrowskiego]] powołała w [[Sosnowiec|Sosnowcu]] Towarzystwo Artystyczno-Literackie - konsolidujące lokalnych twórców wokół programu rozwijania i upowszechniania kultury.

==Członkowie Towarzystwa==
W szeregach Towarzystwa, liczącego w różnych okresach od 30 do 50 osób, znaleźli się znani artyści plastycy, literaci, dziennikarze, nauczyciele szkół średnich, aktorzy, muzycy itp. Pracowali w sekcjach: literackiej, muzycznej, malarskiej (plastycznej), dramatycznej (teatralnej).

==Pierwsze władze Towarzystwa==
Pierwszym prezesem TAL-u został [[Zygmunt Rychter]] - publicysta i malarz, a wiceprezesem i jednocześnie kierownikiem sekcji literackiej [[Tadeusz Dobrowolski]]. Do zarządu weszli ponadto: [[Jerzy Araszkiewicz]] – sekretarz, [[Lucjan Kruszewski]] - skarbnik, [[Teofil Czarnomski]] - kierownik sekcji muzycznej oraz członkowie: [[Władysław Araszkiewicz]], [[Franciszek Rembertowski]], [[Witold Wyspiański]], M. Morawiecki, Hefmanowa, [[Władysław Mazur]], A. Żabicki. 

==Prezesi i wiceprezesi Towarzystwa==
W ciągu kilkunastu lat działalności Towarzystwa funkcje prezesów pełnili ponadto: 
*[[Antoni Kwinta]]
*[[Jerzy Araszkiewicz]]
*[[Teofil Czarnomski]]
*[[Bronisław Górecki]]  
*[[Mieczysław Ocioszyński]] 
*[[Witold Wyspiański]] <br>

'''Wiceprezesami byli:'''
*[[Tadeusz Dobrowolski]]
*[[Jerzy Araszkiewicz]] 
*[[Władysław Mazur]]
*[[Zygmunt Rychter]]
*[[Teofil Czarnomski]]
*[[Witold Wyspiański]] 
*[[Franciszek Rembertowski]]
*K. Nawrocki
*[[Bronisław Górecki]]
*[[Gustaw de Martin]]

==Kierownicy sekcji==
[[Plik:NAC Jerzy Gołaszeski TZ.jpg|thumb|[[Jerzy Gołaszewski]] - kierownik sekcji dramatycznej. Był dyrektorem [[Teatr Zagłębia (Sosnowiec)|Teatru Zagłębia]] w latach [[1933]] – [[1938]]]]
'''Sekcja literacka:'''<br>
*[[Tadeusz Dobrowolski]] 
*[[Jerzy Araszkiewicz]]
*[[Zygmunt Rychter]]
*[[Alfred Brodnicki]]
*[[Henryk Hauze]]

'''Sekcja malarska:'''<br>
*[[Józef Wrzesiński]]
*[[Władysław Araszkiewicz]]
*[[Franciszek Rembertowski]]

'''Sekcja dramatyczna:'''<br>
*[[Leopold Zbucki]]
*[[Jerzy Gołaszewski]]
'''Sekcja muzyczna:'''
*[[Teofil Czarnomski]]
*[[Ewa Horbaczewska]]<br>

We władzach TAL-u zasiadali także [[Władysław Milski]], [[Wiktor Detka]], [[Stefan Anders]], [[Józef Szyller]], [[Wacław Pilecki]], [[Stefan Arnold]], [[Stanisław Andrzej Radek]] i in.

==Miejsca spotkań==
Towarzystwo nie posiadało stałego lokalu. Korzystało z pomieszczeń redakcji [[Iskra|"Iskry"]], [[Teatr Zagłębia (Sosnowiec)|Teatru Miejskiego]], kawiarni "Popularniej", sali Towarzystwa "Lutnia", Seminarium Nauczycielskiego, a także mieszkań prywatnych.

==Sekcja malarska==
[[Plik:Władysław Araszkiewicz.png|thumb|[[Władysław Araszkiewicz]]]]
Najaktywniejszą była sekcja malarska. Co roku organizowała wystawy plastyczne, na których prezentowali swoje prace miejscowi malarze, graficy i rzeźbiarze: [[Władysław Araszkiewicz]], [[Wiktor Detka|W. Detke]], [[Zenon Filo]], [[Eugeniusz Gorgoń]], [[Zygmunt Honiek]], [[Józef Szyller]], [[Józef Wrzesiński]], [[Aleksander Zeigler]], [[Maria Łaszkiewiczowa]], [[Gustaw de Martin]], bracia Stefan i Wincenty Chorembalscy i inni. Wystawiano również dzieła uznanych malarzy krajowych, m.in. Aleksandra Augustynowicza, Stefana Filipkiewicza, Teodora Axentowicza, Eugeniusza Hofmana, Wojciecha Kossaka, Stefana Mrożewskiego, Stanisława Podgórskiego, Józefa Rapackiego, Jana Rubczaka, Władysława Skoczylasa, Piotra Stachiewicza, Włodzimierza Tetmajera, Aleksandra Terleckiego, Henryka Uziembły, Wojciecha Weissa.<br>

'''Wystawy'''<br>
Pierwsze ekspozycje zorganizowano w lokalu "Trocadero" przy gmachu [[Teatr Zagłębia (Sosnowiec)|teatru]]: Jesienną Wystawę Obrazów Malarzy Polskich w terminie od [[2 grudnia]] do [[28 grudnia]] [[1923]] roku, dwukrotnie uzupełnianą o nowe obiekty i zmienianą (potraktowana została jako dwie odrębne wystawy) oraz III Jesienną Wystawę Obrazów Malarzy Polskich ([[19 października]] - [[5 listopada]] [[1924]] roku). Cieszyły się one dużym powodzeniem wśród zwiedzających. Niektóre z prac można było kupić.

Czwarta wystawa prezentowana była na przełomie [[1925]] i [[1926]] r. w sali gimnastycznej Seminarium Nauczycielskiego przy ul. Wawel, a kolejna ([[17 października]] - [[6 listopada]] [[1926]]) ponownie w "Trocadero". W październiku [[1927]] r. otwarto I Wystawę Regionalną Górnego Śląska i Zagłębia Dąbrowskiego, z obrazami artystów sąsiadujących ze sobą regionów (sala Seminarium Nauczycielskiego). VII Jesienna Wystawa Obrazów Artystów Plastyków ([[7 października]] - [[15 października]] [[1928]] r.) w sali Towarzystwa "Lutnia" przy [[Ulica Warszawska (Sosnowiec)|ul. Warszawskiej]] grupowała prace artystów górnośląskich, zagłębiowskich i krakowskich.

Nad kolejnymi ekspozycjami z lat [[1929]], [[1930]], [[1931]] patronat sprawował [[Starości będzińscy|starosta będziński]] [[Józef Boksa]] z żoną. Dzieła sztuki wystawiane były w największej i najładniejszej z dotychczasowych sal, w nowej Szkole Powszechnej nr 4 przy ówczesnej ulicy Nowokościelnej. Ekspozycje stanowiły ważne wydarzenie kulturalne nie tylko w [[Sosnowiec|Sosnowcu]], ale i w całym regionie.

Ostatnią wystawę TAL-u ([[1932]]) firmowała Grupa "Niezależnych", co świadczyło o pojawieniu się rozdźwięków wśród członków sekcji. W wystawie uczestniczyli plastycy z Krakowa, Tamowa, Warszawy oraz [[Władysław Araszkiewicz]] i [[Samuel Cygler]] z [[Zagłębie Dąbrowskie|Zagłębia]]. Dochód z niej przeznaczono na pomoc dla bezrobotnych.<br>

'''Szkoła plastyczna'''<br>
Inną formą działalności sekcji malarskiej było sprawowanie mecenatu nad uzdolnioną artystycznie młodzieżą. W latach [[1925]] - [[1927]] działała, pod kierunkiem [[Antoni Kwinta|Antoniego Kwinty]], Szkoła Malarstwa i Rysunku TAL-u. Mieściła się na poddaszu Szkoły Powszechnej nr 6 przy ul Wawel. Prawdopodobnie trudności lokalowe oraz brak zainteresowania ze strony młodzieży zadecydowały o jej likwidacji.

==Sekcja literacka==
Sekcja literacka zrzeszała dziennikarzy, literatów profesjonalnych i amatorów. W [[1923]] roku wydała "Jednodniówkę", pod redakcją [[Zygmunt Rychter|Zygmunta Rychtera]], która towarzyszyła I Jesiennej Wystawie Malarzy Polskich. Obok poezji, prozy literackiej, artykułów ot. kultury zawierała reprodukcje zdjęć wielu obrazów prezentowanych na wystawie.

'''Gontyna'''<br>
[[15 marca]] [[1931]] roku ukazał się pierwszy numer "Gontyny", ilustrowanego dwutygodnika kulturalno-literackiego, organu TAL-u. Redaktorem naczelnym pisma był[[ Marian Kantor-Mirski]], a odpowiedzialnym [[Mieczysław Ocioszyński]], który od drugiego numeru pełnił obie te funkcje. Wydano zaledwie trzy numery "Gontyny" (ostatni ukazał się [[15 maja]]). Wydawnictwa nie kontynuowano głównie z powodów finansowych.

'''Szopka Zagłębia'''<br>
Do interesujących inicjatyw TAL-u należało opracowanie i wystawienie w [[Teatr Zagłębia (Sosnowiec)|Teatrze Miejskim]] czterech satyrycznych "Szopek Zagłębia" (w latach [[1924]],
[[1926]], [[1928]], [[1930]]). Dwie spośród nich wydano drukiem. Teksty, dekoracje, oprawa muzyczna i wykonanie kukiełek wyobrażających osoby znane, pełniące ważne funkcje w instytucjach państwowych, samorządowych, kulturalnych, działaczy politycznych itp. były dziełem literatów, plastyków i muzyków zrzeszonych w Towarzystwie.

'''Organizowane imprezy'''<br>
W listopadzie [[1925]] roku w sali Seminarium Nauczycielskiego przy ul. Wawel odbyła się rewia przygotowana przez TAL - zatytułowana "Sosnowiec bez koszulki". Towarzystwo organizowało ponadto wieczornice taneczne, przeważnie w teatrze, połączone z występami artystów, konkursami i in. aukcjami. 

'''Organizowane konkursy'''<br>
Inną formą działalności TAL-u było organizowanie konkursów literackich (np. na nowelę o tematyce regionalnej).

'''Organizowane uroczystości'''<br>
Członkowie Towarzystwa podejmowali inicjatywy i uczestniczyli w komitetach przygotowujących lokalne uroczystości np. dla uczczenia pamięcią Henryka Sienkiewicza, "Dnia Juliusza Słowackiego", obchodów 25 rocznicy śmierci Stanisława Wyspiańskiego. Wygłaszali odczyty w różnych środowiskach na tematy literackie, historyczne i in., brali udział w pracach Komisji
Teatralnej, Towarzystwa Przyjaciół Teatru, Towarzystwa Naukowego Zagłębia Dąbrowskiego itp.

==Osłabiona działalność Towarzystwa==
Działalność TAL-u z czasem uległa osłabieniu. Złożyły się na to różne przyczyny jak:  śmierć najwybitniejszych twórców: [[Zygmunt Rychter|Rychtera]], [[Antoni Kwinta|Kwinty]], Sadowskiego, Żabickiego, brak napływu nowych sił, niedobory finansowe, niechętny stosunek władz miejskich do Towarzystwa. Po odejściu malarzy w [[1933]] roku do założonego przez W. Pileckiego Zrzeszenia Artystów Plastyków Zagłębia Dąbrowskiego "Blok", Towarzystwo praktycznie rozpadło się.

==Likwidacja Towarzystwa==
Ostatecznie zlikwidowano go na walnym zebraniu w kwietniu [[1935]] roku.

==Zobacz też==
*[[Z dziejów Towarzystwa Artystyczno-Literackiego w Sosnowcu]] (publikacja)
*[[Gimnazjum Przemysłu Artystycznego]]

==Bibliografia==
* {{Cytuj książkę  | nazwisko = Śmiałek| imię = Małgorzata |nazwisko2= |imię2= | tytuł = [[Sosnowieckie ABC (5)|Sosnowieckie ABC, tom V]] | data =[[2006]] | wydawca = [[Muzeum w Sosnowcu]] | miejsce =  | isbn = 978-83-89199-37-9 | strony = 55-58}}
* {{Cytuj książkę  | nazwisko = Biała| imię = Anna |nazwisko2= |imię2= | tytuł = [[Z dziejów Towarzystwa Artystyczno-Literackiego w Sosnowcu]] | data =[[2011]] | wydawca = [[Muzeum w Sosnowcu]] | miejsce =  | isbn = 978-83-89199-62-1 | strony = }}

==Linki zewnętrzne==
*[http://www.muzeum.org.pl/?p=p_357 Historia TAL-u wśród lekcji dla uczniów organizowanych przez sosnowieckie muzeum]

==Przypisy==

<references/>

[[Kategoria:Artyści plastycy]]
[[Kategoria:Zagłębie Dąbrowskie w czasach II Rzeczypospolitej]]
[[Kategoria:Organizacje i instytucje społeczne w Zagłębiu Dąbrowskim w latach 1919-1939]]
[[Kategoria:Organizacje i instytucje społeczne w Sosnowcu w latach 1919-1939]]