Tekst źródłowy strony Park Dietlowski (Sosnowiec)

[[Plik:Pocztowka sosnowiec park dietla 0002.jpg|thumb|300px|Park Dietla, staw ]]
'''Park Dietlowski''' / '''Park Dietla''' / '''Park Żeromskiego''' - zabytkowy park miejski (nr rej. A/1702/98 z 31 grudnia 1998) w [[Sosnowiec|Sosnowcu]], zarządzany przez [[MOSIR Sosnowiec]], zlokalizowany przy [[Ulica Stefana Żeromskiego (Sosnowiec)|ulicy Żeromskiego]] w [[Sosnowiec|Sosnowcu]]. 

==Nazwa==
Park znany jako '''Park Dietlowski''' a wcześniej występujący pod nazwą '''Park Żeromskiego'''. Nazwa parku Żeromskiego została przyjęta w sposób samoistny przez mieszkańców na skutek przemiany [[Ulica Dietlowska (Sosnowiec)”|ulicy Dietlowskiej]] na Stefana Żeromskiego. W latach 70-tych istniał nawet pomysł postawienia pomnika Żeromskiego, ale nie doczekał się on swojej realizacji. Na mocy uchwały [[Rada Miejska w Sosnowcu|Rady Miejskiej w Sosnowcu]] z dnia 24 września 2009 r. park przy ulicy Żeromskiego nosi nazwę ,,park Dietla”. 

==Historia==
[[Plik:Park Dietla Sosnowiec 1902.jpg|thumb|right|300px|Zespół pałacowo-parkowy na planie miasta z 1902 roku]]
Około [[1890]] r. [[Henryk Dietel]],  właściciel [[Przędzalnia Czesankowa Politex , Przędzalnia Dietla, Sosnowiec, 1879 - 1994|fabryki włókienniczej]] na [[Pogoń (Sosnowiec)|Pogoni]], zatrudnił i sprowadził do [[Sosnowiec|Sosnowca]] 40-letniego wówczas niemieckiego ogrodnika [https://de.wikipedia.org/wiki/Ernst_Robert_Pietsch Ernsta Roberta Pietsche] ze zleceniem wykonania i utrzymania dużego parku krajobrazowego mającego stanowić otoczenie do budowanego [[Pałac Dietla w Sosnowcu|Pałacu]] należącego do majątku [[Henryk Dietel|Dietla]]. We wspomnieniach Henryka Dietla juniora (1881-1953), zostaje podany rok 1901, jako data budowy parku przypałacowego. Wcześniej Robert urządził ogród biurowy, znajdujący się na terenie fabryki w pobliżu budynku administracyjnego (dzisiaj Żeromskieog 1).

Niepowtarzalny wygląd parku miały nadać historyzujące formy: sztuczne jaskinie, jeziora, wzgórza i ruiny. Park został skomponowanym w popularnym wówczas stylu [https://en.wikipedia.org/wiki/Neo-romanticism neoromantycznym]. Początkowo teren pod założenie parku (najbliżej znajdujący się zabudowań pałacowych) był piaszczysty, płaski i  obsiany zbożem. Skarpy stawu zostały spłaszczone i nadsypane ziemią próchniczą, przywiezioną specjalnie na potrzeby budowy ogrodu. Brzegi stawów zostały obsadzone roślinnością m.in.: tatarakiem czy tulipanami. Pośrodku jeziora na głazach umiejscowiona posąg [https://pl.wikipedia.org/wiki/Neptun_(mitologia) Neptuna z trójzębem]. Na brzegu ustawiono przystań, tak by po sztucznym jeziorze można było pływać łodziami. Zbiornik wodny dodatkowo pełnił funkcję wody rezerwowej na kondensację maszyny parowej znajdującej się w [[Przędzalnia Czesankowa Politex , Przędzalnia Dietla, Sosnowiec, 1879 - 1994|przędzalni]]. Zimą staw stawał się lodowiskiem, a lód był uzyskiwany na potrzeby lodowej piwnicy znajdującej się obok stawu.

W latach [[1901]]-[[1904]] [[Henryk Dietel|Dietel]] zatrudnił ''Fritza Hanischa'' w celu zaprojektowania elementów architektownicznych w nowo założonym parku. Wybudowano sztuczne ruiny górujące nad parkiem - znajdowały się na najwyższym miejscu w parku (jest to dzisiejszy teren mniej więcej od [[Hala Widowiskowo-Sportowa przy ul. Żeromskiego 9|hali sportowej]] w kierunku [[Ulica Stefana Żeromskiego (Sosnowiec)|ulicy Żeromskiego]]). Zostały urządzone na wzór [https://pl.wikipedia.org/wiki/Zamek zamku rycerskiego] w którym znajdowały się przyrządy, broń oraz malowidła nawiązujące do sztuki rycerskiej. Stworzono także groty i skaliste wąwozy. Na wzgórzu, w centralnej części parku, wzniesiono [https://pl.wikipedia.org/wiki/Porządek_dorycki rzymsko-dorycką] świątynię dumania, zwana także świątynią Sybilli. Znajdowała się ona w centralnej części parku. Stylem nawiązywała do [https://pl.wikipedia.org/wiki/Maurowie#Architektura stylu Maurów]. Obiekt stał na kamiennym wzniesieniu otoczony niewielkim tarasem, do którego prowadziła para schodów znajdujących się po bokach. Budynek był ceglany, otynkowany, a nad wejściem do świątyni znajdował się ozdobny portyk ze sceną mitologiczną, wsparty na czterech kolumnach. Budynek był przykryty kopułą, zwieńczoną figurą [https://pl.wikipedia.org/wiki/Sybilla_(mitologia) Sybilli]. Taras  tej świątyni był wyłożony płytkami, którymi był niegdyś wybrukowany dziedziniec pałacowy. Przed świątynią znajdowało się starannie zaprojektowana kompozycja roślinna z dwoma fontannami pośrodku. Z opowiadań wiadomo, że we wnętrzu tej świątyni były malowidła, które w okresie późniejszym zostały zamalowane. Świątynia przetrwała losy II wojny światowej. 

Park otoczony był wysokim, murowanym ogrodzeniem, a prowadziły do niego dwie ozdobne bramy.

Ogrodnik ''Pietsch'' miał zaś wolną rękę w aranżacji zieleni ogrodu i parku. Dzięki temu w 1908 roku wyjechał do Danii i Szwecji, a w 1912 roku odwiedził Bremę, Berlin oraz wyspę Helgoland, gdzie poznawał nowe koncepcje ogrodnicze. Do aranżacji ogrodu przywożono koleją i furmankami bloki skalne, a drzewa, krzewy i kwiaty sprowadzono z Niemiec i Holandii. Ogrodem ''Pietsch'' zajmował się od samego początku aż do swojej śmierci w 1928 roku.

Po drugiej wojnie światowej mur został rozebrany (zachowały się Jedynie niektóre elementy ogrodzenia od strony kolei), a obiekt stał się dostępny dla mieszkańców miasta. W czasach PRL-u w Świątyni Dumania urządzono kawiarenkę.

Wystrój parkowy stopniowo uległ dewastacji. Świątynię Dumania, zwaną także świątynią Sybilli, wyburzono  w latach 70. Władze państwowe wybudowały [[Hala Widowiskowo-Sportowa przy ul. Żeromskiego 9|ogromną halę widowiskowo-sportową (1972)]] oraz [[Pływalnia Kryta i Siłownia, ul. Żeromskiego 5 i 4D|krytą pływalnię (1977)]], umieszczając je w centralnej części parku na szczycie wzniesienia. W takcie budowy tych obiektów zniszczono aleje platanów, po której zostało tylko kilka okazów. 
Do czasów objęcia parku ochroną konserwatorską 31 grudnia 1998 z prawie całkowicie zniszczonego parku pozostało tylko 5,5 ha. 
W 2007 r. obok starej hali dobudowano nową halę dla szermierzy.

==Stan po 2007 roku==

Rośnie tu o koło 60 gatunków i odmian drzew oraz krzewów. 13 drzew otrzymało status [https://pl.wikipedia.org/wiki/Pomniki_przyrody_w_Sosnowcu pomników przyrody]. Do najstarszych okazów, liczących ponad 100 lat, należą: klon srebrzysty, platan klonisty, lipa amerykańska, dąb czerwony, lipa szerokolistna, dąb wiekoowocowy, klon pospolity, jesion wyniosły. Szczególną uwagę zwrócił okaz [https://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_rumelijska sosny rumelijskiej], który prawdopodobnie został sprowadzony do Sosnowca na fali propagowania tego gatunku przez greckiego botanika Teodorosa Orfanidesa. Niegdyś był to typowy gatunek w jego kraju, a od 1864 roku zaczęto uprawiać go w parkach i ogrodach a obecnie gatunek zagrożony wpisany przez [https://pl.wikipedia.org/wiki/Międzynarodowa_Unia_Ochrony_Przyrody międzynarodowa organizację IUCN] na czerwoną listę przyznając temu gatunkowi kategorię zagrożenia NT (near threatened), czyli jest gatunkiem bliskim uznania za narażony na wyginięcie.

W 2012 roku  [[MOSIR Sosnowiec|Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji]] przejął zarządzaniem nad parkiem. 

==Park Dietla na starych zdjęciach i mapach==
<gallery>
Plik:Pocztowka sosnowiec park dietla 0001.jpg| Park Dietla, świątynia Sybilli
Plik:Pocztowka sosnowiec park dietla 0004.jpg| Park Dietla, świątynia Sybilli 
Plik:Pocztowka sosnowiec park dietla 0003.jpg| Park Dietla, sztuczne ruiny
Plik:Park Dietla i Przędzalnia Dietla.jpg|Park na planie miasta
</gallery>

==Galeria==
<gallery>
Plik:Park Dietla w Sosnowcu - oczko wodne z fontanną-1.jpg
Plik:Park Dietla w Sosnowcu - oczko wodne z fontanną.jpg
Plik:Park Dietla w Sosnowcu .jpg
Plik:Park Dietla - oczko wodne.jpg
</gallery>

== Bibliografia ==
*{{Cytuj książkę  | nazwisko = Śmiałek| imię = Małgorzata |nazwisko2= |imię2= | tytuł = Sosnowieckie ABC, tom II | data = [[2003]] | wydawca = [[Muzeum w Sosnowcu]] | miejsce =  | isbn = 83-89199-03-3 | strony = 38-39}}

[[Kategoria: Parki w Zagłębiu Dąbrowskim|Sosnowiec, Park Dietlowski]]
[[Kategoria: Parki w Sosnowcu|Park Dietlowski]]
[[Kategoria: Zabytki Sosnowca]]
[[Kategoria: Zabytkowe Parki w Sosnowcu]]